Springe zu MainSpringe zum Ende
Zur Startseite gehen (Dekorationselement: Rhodomans Kopf)
RhodomanologiaDas poetische Werk von Lorenz Rhodoman bis 1588
Dekorationselement: Rhodomans Hände schreiben auf einem Blatt Papier.

Apparate

Sachanmerkungen


  • (1)Variation von Verg. Aen. 1,282 (Romanos, rerum dominos gentemque togatam).
  • (2)Archaischer Infinitiv Passiv.
  • (3) constitutae ed. (ita et H)
  • (4)Luther ist nach Rhodomans Auffassung der bedeutendste Gottesverkünder in nachapostolischer Zeit.
  • (5)Vielleicht ist hier an den in einem Brief von 1603 (Epist. (1603-10-06) Rhod./anon.) als noch unveröffentlicht aufgeführten Lutherus Antichristophontes gedacht.
  • (6)Ein ähnlich ausführlicher Vergleich findet sich in der dorischen Totenklage um Luther. Dort wird der von Luthers Sprachgewalt niedergerungene Papst mit einem geopferten Kalb verglichen. Siehe Rhod. Luth.Dor. 115‒132. [SW]
  • (7)Hier muss Rhodoman auf das in zwei Weimarer Handschriften vorliegende Lehrgedicht anspielen. Prolixe trifft auf die ca. 10.000 Verse wahrhaft zu, die Formulierung cantata leguntur schließt gerade nicht aus, dass es (noch) ungedruckt vorliegt.
  • (8)Ein in Vergils Aeneis beschriebener Räuber, der von Herkules zur Strecke gebracht wird und die Schlechtigkeit (κακός) im Namen trägt. In der Totenklage vergleicht Rhodoman den Papst dagegen mit dem „ausonischen“ Riesen Polyphem, der von Odysseus geblendet worden ist. [SW]
  • (9)Luther ist nach Rhodomans Auffassung mit den biblischen Auserwählten Gottes durchaus auf eine Stufe zu stellen – zumindest, wenn man von den eigentlichen Aposteln Christi absieht. So wird er hier mit alttestamentlichen Propheten und mit Johannes dem Täufer identifiziert. Diese Gleichsetzung wird damit gestützt, dass Luther zu dem bevorstehenden Weltuntergang in einem ähnlichen Verhältnis steht wie die biblischen Propheten zu einer jeweils folgenden jüdischen Katastrophe.
  • (10)Vgl. Statius am Anfang seiner Achilleis (1,8f.): Tu modo, si veterem digno deplevimus haustu, / da fontes mihi, Phoebe, novos.
  • (11)Zu Neanders „Programm“ vgl. Weise 2019, 24‒26.
  • (12)Rhodoman wehrt sich gegen den möglichen Vorwurf, er vollführe eine bloße Auftragsarbeit.
  • (13)Vgl. auch ähnlich Rhod. Tro.2 11‒16 .
  • (14)Zu Rhodomans (pädagogischer) Poetik der Kürze vgl. auch Rhod. Protr. 120‒131 (mit Bezug auf Neander); Rhod. Tro.2 10.1219. [SW]
  • (15)Vgl. ähnlich Rhod. Tro.2 11‒13 .
  • (16)Demnach handelt es sich bei dem zweiten Buch (dem Katechismus) um einen Anhang, der aus Rhodomans Lüneburger Unterrichtspraxis erwachsen ist.
  • (17)Zu dieser rezeptionsästhetischen Überlegung, dass die Süße der Versfassung das inhaltliche Absorbieren des christlichen Stoffes erleichtert, vgl. grundsätzlich die an den Priester Macedonius gerichtete Widmungsepistel von Sedul. carm. pasch.
  • (18)Eberhard von Holle (1531/2–1586), seit 1561 Bischof von Lübeck und Abt des Lüneburger Michaelisklosters, seit 1564 Administrator des Bistums Verden, Vertreter des lutherischen Glaubens. Ihm widmete Rhodoman bereits 1573 seine Teilausgabe des Quintus Smyrnaeus (erschienen 1577).
  • (19)Zum Ausdruck vgl. Ov. fast. 1,15 (Adnue conanti per laudes ire tuorum).
  • (20)Hier könnte vom noch nicht publizierten Lehrgedicht Rhodomans die Rede sein (vgl. Anm. 5), wo insbesondere am Anfang viel von der Persönlichkeit und dem Leben Luthers die Rede ist; dass diese Teile jedoch später eingefügt wären, lässt sich nicht erweisen. Eher könnte Rhodoman von seiner Germanis sprechen, die am Ende offenbar auf Luther als Vollender der deutschen Überlegenheit hinausläuft.
  • (21)Vielleicht ist hier an die Lunaeburga Saxoniae des Lucas Lossius (1566) gedacht.
  • (22)In dem wenige Jahre später verfassten Iter Lipsicum (1581) ist ebenfalls vielfach von der Pest die Rede.

Textkritischer Apparat


Latein

  • 3 nimis H: minus ed.
  • 51 praecinctae H: procinctae ed.
  • 65 mentes H a.c.
  • 86 hos H: hoc ed.
  • 132 Commissasque H a.c.
  • 137 et om. H
  • 170an tuta vel potius toto ?
  • 188 effecit ed.
  • 231 possit H
  • 235 toto (ex versu superiore) ed.
  • 241 vulgo H a.c.
  • 252 vitae H a.c.
  • 286 falsi H: falsa ed.
  • 317versus omissus in H
  • 328 mala ed.
  • 328versus omissus in H
  • 370 plurimaque effetur H
  • 381an sit ?
  • 386an parabit ?
  • 410 subducere H a.c.
  • 420 .n. ed.
  • 422an quos ?
  • 440 adfeci H
  • 445 vilitare ed.
  • 448 promanant H
  • 463 frequentant H a.c.

Similienapparat


→ Zum Similienregister

Latein

  • 1 si vacat] = Ov. Pont. 1,1,3; 3,3,1; Iuv. 1,21
  • 2 in commoda publica] cf. eadem sede Hor. epist. 2,1,3
  • 4 Aonio ... vertice] cf. Verg. georg. 3,11 et al.
  • 6 nostris postponite seria ludis] cf. Verg. ecl. 7,17 (posthabui ... mea seria ludo)
  • 13 venerabilis ordo] cf. Lucan. 5,13
  • 16 a qua ceu fonte perenni] ~ Ov. am. 3,9,25 (de Homero: a quo c. f. p.)
  • 23 terrarum extrema tenentes] cf. Lucan. 4,233 (mundique extrema tenentis [sc. reges])
  • 27 variantibus astris] = Manil. 2,476
  • 28 orbita solis] = Lucan. 9,691; Avien. Arat. 651.976 et al.
  • 29 tale merentes] ~ Culex 413 (tibi tale merenti)
  • 31~ Verg. georg. 2,458 (o fortunatos nimium, sua si bona norint)
  • 32 rerum dominos] = Verg. Aen. 1,282
  • 38 tutarier armis] = Alcuin. carm. 1,532
  • 46 Roma caput mundi] cf. Lucan. 2,655sq.; Alcuin. carm. 9,37; 45,31 et al.
  • 47 det iura subactis] ~ Claud. 22,64 (dat i. s.)
  • 54 commercia rerum] = Manil. 2,125.346.467
  • 59 quod postulat … usus] cf. Ov. met. 13,215; Ps. Cat. dis. 4,2,2
  • 60 temperat auras] = Drac. laud. dei 1,199
  • 61 vivifico] cf. Iuvenc. 4,797; Paul. Nol. carm. 18,188
  • 70 mortalibus aegris] = Lucr. 6,1; Verg. georg. 1,238 et al.; vide etiam Rhod. Protr. 29
  • 80 ad sidera nomen] = Lucan. 7,11
  • 81sq. vescitur auris / aethereis]~Verg. Aen. 1,546sq. (vescitur aura / aetherea)
  • 101 arenigeris] nl.
  • 109 cui sunt mortalia curae] cf. Ov. fast. 4,437 (huic sunt violaria curae)
  • 111 Stygias raptabat ad umbras] cf. Stat. Ach. 1,630 (Stygiasque procul iam raptus ad umbras); silv. 3,5,37 (Stygias prope raptus ad umbras)
  • 112 spoliavit honore] = Alc. Avit. carm. 2,46
  • 113 quo non praestantior alter] = Verg. Aen. 6,164 (de Miseno)
  • 118 semina verbi] = Arator act. 1,365
  • 119 munera vitae] = Sil. 14,177; Iuvenc. 2,229.769 et al.
  • 122 radicibus actis] = Ov. met. 4,254
  • 132 cuncta gubernet] cf. Lucr. 5,404.1240 et al.
  • 140 foedum dictu] cf. Iuv. 14,44
  • 141 sanctiloquos] cf. Prud. apoth. 1001; Paul. Nol. carm. 26,228 et al.
  • 144 fiducia crevit] = Claud. 20,559
  • 147 Stygiis … sub antris] cf. Sil. 13,423 (Stygioque sedebat in antro)
  • 150 impendere honorem] cf. eadem sede Paul. Nol. carm. 18,109 (impendit h.)
  • 178 foedere lecti] = Ov. Ib. 15
  • 179 telluris alumnos] cf. Stat. silv. 3,2,62; Sil. 8,172.424 et al.
  • 186 arma gerebant] = Sil. 13,202
  • 187 potentia Regis] = Culex 366
  • 218 regia Ditis] = Ov. met. 4,438
  • 226 caligine mortis] = Iuvenc. 1,681
  • 227 miserata labores] = Verg. Aen. 1,597; Ov. met. 4,531
  • 246 clangentique tuba] cf. Val. Fl. 3,349; Paul. Nol. carm. 31,307
  • 248 fandi optimus auctor] cf. Val. Fl. 4,560 (fandi mihi Iuppiter auctor)
  • 251 Caelipotens] cf. Prud. apoth. 660
  • 255 robore fultum] = Ov. trist. 5,12,11
  • 256 reddere lucem] = Ov. trist. 3,3,35
  • 261 coeptis audacibus] cf. Verg. georg. 1,40; Aen. 9,625 (audacibus adnue coeptis)
  • 262 non sine numine divum] ~ Verg. Aen. 2,777 (non haec s. n. d.)
  • 267 se attollere in auras] ~ Verg. Aen. 4,176 (sese attollit in auras)
  • 269 mutilus coluber] de simili cf. Ov. met. 6,559sq. (utque salire solet mutilatae cauda colubrae, / palpitat et moriens dominae vestigia quaerit)
  • 271 caput a cervice revellit] ~ Iuvenc. 3,62 (de Ioanne Baptista: c. a. c. revelli)
  • 273 sinuosa volumine] cf. Verg. Aen. 11,753 (saucius at serpens sinuosa volumina versat)
  • 297 crimina culpae] = Cypr. Gall. Ios. 201
  • 298 crucifixi … Christi] cf. Paul. Nol. carm. 31,155
  • 319 in arboreo suspensum stipite] ~ Auson. Cupido 59 (in excelso s. s. Amorem)
  • 336 certa salutis] = Auson. Pasch. 22; Mar. Victor aleth. 2,85
  • 342 invidia rumpantur ut ilia papae] ~ Verg. ecl. 7,26 (i. r. ut i. Codro)
  • 345 persolvere grates] = Val. Fl. 4,630; Claud. 1,75; Alc. Avit. carm. 6,662 et al.
  • 348 volvitur aetas] = Sidon. carm. 16,72
  • 351 erroribus actos] cf. eadem sede Verg. Aen. 6,532 (e. actus) et al.
  • 363 multiiuges] cf. Paul. Nol. carm. 21,664; 26,24
  • 363 mentis acumen] cf. Claud. rapt. Pros. 2,201; vide etiam Rhod. Il.parv.Quint. 5,39
  • 364~ Hor. ars 97 (proicit ampullas et sesquipedalia verba)
  • 368 ardelio] in veterum poesi epica non legitur, cf. Phaedr. 2,5,1; Mart. 2,7,8; 4,78,10
  • 368 molimina rerum] cf. Ov. met. 15,578
  • 371sq. auris / … aetheriis] cf. Lucr. 3,405 et al.
  • 376 si dis placet] sententia apud poetas comicos saepius adhibita, cf. Plaut. Capt. 454; Truc. 647; Ter. Ad. 476; Eun. 919
  • 378 caelesti numine] = Ov. met. 14,594
  • 379 supremi Vindicis ira] cf. Prud. cath. 7,134 (ira summi vindicis)
  • 380 verbere caedit] = Ov. met. 2,399 (alii saevit); Iuv. 13,194
  • 399 reparare salutem] = Paul. Nol. carm. 19,57
  • 401 sanctiloqui] cf. Prud. apoth. 1001; Paul. Nol. carm. 26,228 et al.
  • 402 pro munere grates] = Mart. 12,9,3; Paul. Nol. carm. 6,81
  • 414 praedulciter] cf. Nemes. ecl. 1,22; Iuvenc. 1,305 et al.
  • 421 quantulacumque] vide etiam Rhod. Dion.praef. 62
  • 437 in moenibus urbis] = Stat. Theb. 5,311; Val. Fl. 2,308
  • 445 volitare per orbem] = Manil. 5,733
  • 452 pectora voto] cf. eadem sede Stat. silv. 1,2,210 (salierunt p. v.); Claud. 7,74 (flagrabant p. v.)
  • 455 otia Musis] = Claud. 17,66
  • 457 parvo … vivere] cf. Hor. sat. 2,2,1; Tib. 1,1,25
  • 460 mente fideli] cf. eadem sede Tib. 1,6,75; Paul. Nol. carm. 18,313 et al.
  • 471 commoda vitae] = Lucr. 3,2 et al.
  • 481 meis adspirat … coeptis] cf. Ov. met. 1,2sq. (coeptis … / adspirate meis)
  • 494 seros ut ad usque nepotes] ~ Stat. Theb. 1,185 (seros demisit ad usque n.)
  • 501 niveis semper circumvolet alis] ~ Hor. sat. 2,1,58 (imitatio in opponendo: Mors atris circumvolat alis)
  • 505 atra Lues] cf. Sil. 7,356; Mart. 1,78,2; vide etiam Rhod. It.Lips. 312
  • 505 contagia mortis] cf. Sil. 14,622 (mortis contagia pestes)
Springe hoch zu Main