Springe zu MainSpringe zum EndeSpringe zur Sidebar
Zur Startseite gehen (Dekorationselement: Rhodomans Kopf)
RhodomanologiaDas poetische Werk von Lorenz Rhodoman bis 1588
Dekorationselement: Rhodomans Hände schreiben auf einem Blatt Papier.

Hinweis: Die Einheit ist noch nicht vollständig ediert und nur eingeschränkt zitierfähig. Aufgrund des Umfangs werden die Loci und ihre Apparate sukzessive veröffentlicht.

Handschriftliches theologisches Lehrgedicht (Theologia christiana sive Poema theologicum)

Abschnitt Nr. 0 (Gr. / Lat. (Prosa))

ΠΟΙΗΣΙΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ, τὰ ἐξαίρετα τῆς σωτη- ρίου διδασκαλίας μέρη στίχοις ἑξαμέτροις ἐκτιθεῖσα. THEOLOGIA CHRISTIANA SIVE POEMA THEOLOGICUM, praecipua salutaris doctri- nae capita versibus he- xametris exponens, compositum olim in schola Ilefeldensi, nunc vero recognitum et versione latina donatum in gratiam studiosae iuventutis autore LAURENTIO RHODOMANNO, scholae Lunaeburgensis ad D. Micha- elem rectore, Cherusco et Saxowerfiensi(1) cum praefatione viri clarissimi et celeberrimi d. docto- ris Davidis Chytraei ad generosos comites a Stolbergk(2) 27v/28r 1 Exordium propositionem generalem continens cum voto. Σῶμα διδασκαλίης θεοφάντορος αὐτὸς ὑφαίνειν Corpus doctrinae Deum revelantis ego texere 2 ἀρχόμενος σφετέροισιν ἀρηράμενον μελέεσσιν incipiens suis constans membris 3 ἀρτιμαθῶν ἐπ’ ὄνειαρ Ἀχαιΐδος ἄνθεσι Μούσης discentium ad utilitatem Graiae floribus Musae 4 εὔχομαι, ὥς μοι θεῖος ἐπιπνεύσειεν ἀήτης. opto, ut mihi divinus adspiret flatus. 5 Ratio a difficultate operis. καὶ γὰρ ἐπ’ ἀργαλέον πλόον ἔρχομαι, οὗ τὸ πάροιθεν nam difficilem navigationem aggredior, quam antea 6 παῦροι μουσοπόλοισιν ἐπειρήσαντο νέεσσιν. pauci Musarum tentarunt navibus. 7 Finis instituti carminis. ἀλλὰ καὶ ὣς νόος ἐστὶ βίον πάγκοινον ὀφέλλειν, sed tamen et sic animus est vitam communem iuvare, 8 ὅσσον ἐμοὶ σθένος ἐστὶ· τό δ’ οὐ νοὸς ἶσον ἐρωῇ. quanta mihi facultas est, quae non mentis aequa promptitudini. 9 Conclusio repetens votum. τοὔνεκα σὴν πρὸς ἄρηξιν ἐγὼ κεχρημένος ἀλκῆς itaque tuam ad opem ego indigens auxilio 10 λεύσσω, μουνοσεβὲς Θεὸς ἐν τριφαέσσι προσώποις, respicio, unicolende Deus in trilucentibus personis, 11 αἰτίζων, ἵνα μοι χάριν ὑψόθεν εὔφρονα χεύῃς, orans, ut mihi gratiam ex alto benevolam fundas: 12 χρήσιμον ὡς παίδεσσι καὶ ἡδυεπές τι λοχεύσω· utile quo pueris et iucundum quid pariam. 13 τοῖς γὰρ ἐγὼ μεθέποιμι φίλον πόνον, ἐσθλὰ διδάσκων. his enim obibo amicum laborem, bona docens. 14 Propositio specialis prooemii. πρῶτα θεοκλήτου δὲ χοροῦ πέρι μικρὸν ἀείσω, primum autem divinitus vocato de coetu pauxillum canam 15 κτισμοῦ ἀπορνύμενος, Σολύμων δ’ εἰς τέρμα προβαίνων. a creatione exordiens et Solymorum ad finem progrediens. 16 Narratio de statu ecclesiae ab exordio mundi ad excidium Hierosolytanum epitomen historiae Iudaicae complectens Εἰν ἀρχῇ, τῇ μηδὲν ἔην, Θεὸς ἄμμορος ἀρχῆς in principio, quo nihil erat, Deus expers Principii 17 οἶος ἐὼν μεγάλοιο θεμείλιον ἥδρασε κόσμου, solus qui est, magni fundamentum stabilivit mundi: 18 Distributio operum Dei sex diebus creatorum. Gen. 1 ἤμασι δ’ ἓξ ἐπέρηνε σοφοῦ τεχνάσματος ἔργον diebusque sex absolvit sapientis artificii opus 19 αὐτοτελεῖ δυνάμει· τῷ γὰρ ῥέα πάντα τελέσσαι. propria potentia. illi enim facilia sunt omnia effectu. 20 παύσατο δ’ ἑβδομάτῳ καὶ σάββατον ἱρὸν ἔταξεν. ac quievit septimo et sabbathum sanctum instituit. 21 Dies I. chaos et lux. ἤματι μὲν πρώτῳ χάεος θέτ’ ἀείδελον ὕλην die autem primo chai fecit obscuram materiem, 22 σύμφυρτον καὶ ἄμορφον ἔμεν πρωτόσπορον ἀρχὴν indigestam et informem, ut esset primum initium 23 γαίης καρποτόκοιο καὶ αἰθέρος ἀστερόεντος. terrae fructiparae et aetheris stellati. 24 τῷ δ’ ἔπι φῶς ποίησεν ὁρίζειν νύκτα καὶ ἦμαρ. post hoc lucem fecit ad disterminandum noctem et diem. 25 II. Firmamentum. δεύτερον αὖ στερέωσε καὶ ἐξετάνυσσε θέατρον secundo deinceps firmavit et expandit theatrum 26 θαυμασίοις ὑδάτεσσιν Ὀλύμπιον, ἔνδιον ἄστρων mirandis aquis caeleste, domicilium astrorum 28v/29r 27 πλαγκτῶν τ’ ἀπλανέων τε καὶ αἰθερίου πυρὸς ἕδρην. erraticorum et fixorum et aetherii ignis sedem. 28 III. Terra et mare. ἤματι δ’ ἐν τριτάτῳ ξηρὴν ἀπεχώρισεν ὑγρῆς· die postea tertio aridam separavit ab humida 29 γαίην δ’ ἀστυφέλικτον ἐν ἠέρι πήξατο μέσσῳ terramque immotam in aëre stabilivit medio, 30 κέντρῳ ἐρειδομένην καὶ κύκλιον εἶδος ἔχουσαν, centro innixam et orbiculari specie praeditam 31 παντοίοις τε φυτοῖσι καὶ ἄνθεσι τηλεθόωσαν. omnigenisque plantis et floribus virentem; 32 ἀμφὶ δέ μιν βαθὺ λαῖτμα παλίρροον Ὠκεανοῖο et circa eam profundam aquam et reciprocantem Oceani 33 χεύατο κυκλοπόροιο καὶ ἀλλήλοισιν ἔδησεν. fudit orbem cingentis et inter se devinxit. 34 Paradisi fabricatio. Gen. 2. ἐνθάδε καὶ ποταμοῖσι διάρρυτον εὐρυπόροισι ibi etiam fluviis irriguum lativagis 35 τεῦξε Θεὸς παράδεισον, ἐπὶ χθονὸς οὐρανὸν ἄλλον, condidit Deus paradisum, in terra caelum alterum, 36 αὐλὴν ἀνδρομέης καὶ ἀνάκτορον εὐρὺ γενέθλης. aulam humani et regiam amplam generis. 37 κήπῳ δ’ ἐν μεσάτῳ πολυθαλλέϊ δισσὰ φύτευσε ac horto in medio florentis(sim)o duas plantavit 38 δένδρεα βριθομένω μήλων γλυκυειδέϊ καρπῷ· arbores onustas pomorum venusto fructu: 39 τῷ μὲν δὴ ζωῆς, τῷ δ’ οὔνομα γνώσιος ἐσθλῶν uni erat vitae, alteri nomen cognitionis bonorum 40 ἠδὲ κακῶν· ἐκ τοῦ γὰρ ὁμῶς ἀγαθοῦ τε κακοῦ τε et malorum. ex hac enim simul boni malique 41 γνῶσις ἐπῆλθε βροτοῖσιν, ἐπεὶ γευσαίατο καρπῶν noticia provenit hominibus, postquam gustassent fructus 42 ῥίψαντες Κτιστῆρος ἑοῦ παρὰ ποσσὶν ἐφετμάς. abiicientes conditoris sui ad pedes mandata. 43 IIII. Luminaria seu stellae. τέτρατον ὠκυδρόμων σφαίρῃς περιλαμπέσιν ἄστρων quarto velocium globis conspicuis stellarum 44 οὐρανὸν ἐστεφάνωσε καὶ ἀγλαὸν ὤπασε μόχθον caelum coronavit et splendidum tribuit officium, 45 νύκτα διακρίνειν, γλυκερῆς ὅτε παύσιος ὧραι, noctem discernere dulcis cum quietis hora 46 καὶ χρόνον ἡμερινόν, καμάτων ὅτ’ ὀρώρεται ἔργον, et tempus diurnum, laborum cum movetur opus, 47 καὶ φάος ἀνθρώποις καὶ κτίσμασι πᾶσιν ἀνοίγειν ac lucem hominibus et creaturis omnibus aperire 48 κρυπταδίων τε πέλειν τεκμήρια καὶ λυκάβαντας occultorumque esse prodigia et annos 49 ἐκτελέειν μῆνάς τε καὶ ἤματα καὶ δρόμον ὡρῶν. efficere mensesque et dies ac cursum horarum. 50 μήνη δ’ ἠέλιός τε φαάντερον ἔλλαχε κῦδος· luna vero et sol lucidius acceperunt decus: 51 ὃς μὲν ἄρ’ ἠριγένειαν ἐπ’ ἀνθρώποισι φαείνειν hic quidem, ut per diem hominibus luceat 52 φωτὸς ἀπειρεσίοιο ῥοαῖς καί θ’ ὥρας ἑλίσσειν· luminis infiniti radiis ac tempora volvat; 53 ἡ δὲ κνέφας σελάειν καὶ δεύτερον ἦμαρ ὀπάζειν. illa vero, ut noctem illustret et alterum diem praebeat. 54 V. Pisces et aves. πέμπτῃ δ’ αὖ νηκτῶν ἑτερότροπα καὶ πετεηνῶν caeterum quinto natatilium diversa et volatilium 29v/30r 55 φῦλ’ ὑδάτων τέκτηνε, μιῆς ὁμοειδέος ἀρχῆς. genera ex aquis fabricavit uno eiusdem speciei principio. 56 ὄρνεα μὲν πνευστοῖο δι’ ἠέρος ἧκε πέτεσθαι aves flabilem per aëra misit volare 57 καρπαλίμως, ῥευστοῖσι δ’ ἐν οἴδμασιν ἐσκέδασ’ ἰχθῦς, cito et nabilibus in undis sparsit pisces, 58 σπέρματι πληθύνοντας ἐν ἠέρι καὶ πελάγεσσι. semine augescentes in aëre et pelago. 59 VI. Animalia terrestria et homo. τῇ δ’ ἕκτῃ κτήνη τε καὶ ἑρπετὰ θηρία τ’ αἴης sexto tandem iumenta et reptilia bestiasque terrae 60 ἐκπρομολεῖν ἤνωγε καὶ ὕστατον ἀνέρα πάντων provenire iussit et postremum hominem omnium 61 ἔκπλασεν, ὃν διὰ πάντα σοφῇ τεκτήνατο βουλῇ. finxit, propter quem omnia sapienti fabricavit consilio. 62 πάντα γάρ, ὅσσα γένοντο κατ’ αἰθέρα καὶ πέδον αἴης, omnia enim, quae facta sunt in aethere et solo terrae, 63 ἀντιθέων ἐγένοντο βροτῶν χάριν· ὃς δ’ ἄρ’ ἐτύχθη, divinorum sunt facta hominum causa: is autem factus est, 64 ὡς γνώῃ Κτιστῆρα καί οἱ ἐπεοικότα ῥέζοι. ut agnosceret Creatorem et ei congruentia faceret. 65 Gen. 2. τοὔνεκ’ ἐπεὶ μέγαν οἶκον ἑτοῖμά τε πάντα κατ’ αὐτὸν ideo postquam spaciosam domum et parata omnia in illa, 66 Κοίρανος ἀνδρὶ δόμησε τελεσσιπόνῳ Θεὸς αὐδῇ, Dominus homini aedificarat operante Deus verbo, 67 χείρεσιν ἀθανάτῃσι τέλος δώμησε καὶ αὐτὸν manibus divinis tandem fabricatus est et ipsum 68 δισσῆς ἐκ φύσιος συναρηρότα· καὶ γὰρ ὁ πηλὸν duplici ex natura constantem. namque ille limum 69 λαζόμενος στῆσεν βροτοειδέος εἰκόνα μορφῆς sumens statuit humanae imaginem formae, 70 ὀστέοις καὶ σάρκεσσιν ὁμόζυγον· ἐν δ’ ἄρ’ ἀήτην ossibus et carne cohaerentem, inque illam flatum 71 ζωῆς φυσιόων, ὃς ἔην θεότητος ἀπορρώξ, vitae spirans, qui erat divinitatis particula, 72 ψυχὴν δ’ ἐνθέμενος βροτέοις μελέεσσι θεείην et animam indens humanis membris divinam 73 ἀντίτυπον στῆσεν θεοειδέος εἰκόνα μορφῆς similem statuit divinae effigiem formae, 74 κάλλεσιν οὐρανίοιο νοὸς νοῒ κοσμηθεῖσαν. ornatu caelestis mentis mente decoratam. 75 ὣς ὁ μὲν οὐράνιος ψυχὴν καὶ θέσκελον εἶδος ita caelestis (erat) anima et divina specie 76 ἄνθρωπος, χθόνιος δὲ δέμας καὶ σαρκινὸν εἶδος. homo et terrestris corpore et carnea specie. 77 Evae formatio et coniugii institutio. Gen. 2. τῷ δὲ τάχ’ ἐκ πλευρῆς, ὅτε μιν βαθὺς ηὔνασεν ὕπνος, huic statim e costa, cum eum altus sopivisset somnus, 78 νύμφην δεῖμε πόνων ἐπαρηγόνα σύζυγά τ’ εὐνῆς sponsam aedificavit laborum sociam et consortem lecti 79 παμβασίλεια Τριὰς καὶ ἐτήτυμον ἔννεπε μῦθον· omnipotens Trinitas et verum pronunciavit verbum: 80 „Οὐ καλὸν ἄνδρα μόνον ζώειν· ποιήσομεν αὐτῷ „Non bonum, hominem solum vivere: faciemus ipsi 81 συγκλήρου χατέοντι βοηθόον, ᾗ φρένα τέρπῃ.“ consortis indigenti auxiliatricem, qua animum exhilaret.“ 82 Καί σφιν ἐϋκτιμένης περικαλλέα χῶρον ἀλωῆς Tum illis culti amoeniss(imam) regionem horti 83 Lapsus et poena. Genes. 3. δῶκεν ὑπ’ εὐφροσύνῃ κτεατισσέμεν. ἀλλὰ μινυνθὰ tradidit in voluptate possidendam. sed exiguo temporis spacio 30v/31r 84 ἀγλαΐης ἀπόναντο θεουδέος· ἐκ γὰρ ἔλασσε amoenitatis fructum perceperunt divinae. nam expulit 85 μῆνις ἀγαιομένοιο Θεοῦ σφέας, οὕνεκα θυμὸν ira indignantis Dei illos, quia animum 86 ἀρχεκάκοιο δράκοντος ἐφημοσύνῃσι χάλασσαν principis malorum serpentis iussis laxaverant 87 καὶ καρπῶν γεύσαντο, Θεοῦ τοὺς φράξεν ἐφετμή. et de fructibus gustarant, Dei quos sepserat mandatum. 88 τοὔνεχ’ ὑπερβασίῃ σφιν ὁμοῦ καὶ πᾶσι τέκεσσι ideo transgressione sibi pariter et omnibus natis 89 λώβην αἰσχροφυῆ καὶ δύσμορον οἶτον ἔτευξαν. labem foedissimam et tristiss(imum) exitium paraverunt. 90 Receptio hominum et promissio. αὐτὰρ ὅμως ἐσάωσε Πατὴρ μεροπηΐδα γέννην veruntamen servavit pater humanum genus 91 Υἷος ὑποσχομένου δύνειν μετόπισθε γυναικὸς filio pollicente subiturum se postea mulieris 92 κόλπον ἀπειρογάμοιο καὶ ἄρκια λύτρ’ ἀποτίνειν, sinum innuptae et sufficiens lytron persoluturum 93 συνθραύειν τε κάρηνον ἀμερσιβίοιο δράκοντος, et confracturum caput lethiferi Draconis, 94 ὡς μὴ φροῦδον ἔῃ κτισμοῦ τέλος, οὕνεκα πάντα ne irritus esset creationis finis, propter quem omnia 95 τεῦξε Θεός, μίμνῃσι δ’ ὁμήγυρις αἰὲν ὀπίσσω, fecerat Deus, maneretque ecclesia semper deinceps, 96 ἣ Θεὸν εὐσεβέως τε τίοι ποινήν τ’ ἀλέοιτο. quae Deum pie coleret et penam evitaret. 97 οἱ γὰρ ὑποσχεσίῃσι πεποιθότες ἔκφυγον ἀρήν. illi enim promissioni credentes effugerunt maledictionem. 98 μίμνε δ’ ὁμοῦ καὶ δυσσεβέων γένος, οἵ ῥα Καΐνου mansit tamen simul etiam impiorum genus, qui Caini 99 ἤθεσιν ἀρχεγόνοιο Θεὸν στυγέουσι καὶ ἐσθλῶν ingenio primigenae Deum odio habent et bonorum 100 σύλλογον ἐχθαίρουσι, μόρου δέ τε κύρμα πέλονται. coetum infestant mortisque praeda sunt. 101 Cain nascitur, occidit fratrem et eiectus peculiare regnum instituit. Ge.(5) 4. Εὔη γὰρ φιλότητι γάμου δμηθεῖσα Καΐνον Eva enim, amore coniugii domita, Cainum 102 υἱέα πρωτόγονον παρὰ γούνασι θῆκεν Ἀδάμῳ· filium primogenitum in genua posuit Adamo: 103 ὅς περ ἀνοιστρηθεὶς φθονερῇ φρενὶ δῖον Ἄβηλον qui furore percitus invido animo dium Abelum 104 αὐτοκασίγνητον γλυκερῆς αἰῶνος ἄμερσε. germanum dulci vita spoliavit. 105 τῷ οἱ πρωτοπάτωρ στυγερὰς ἠρήσατο ποινὰς ideo ei primiparens tristes imprecatus est poenas 106 ἔκ τ’ οἴκου φυγάδευσεν ἑῆς ἀποτηλόσ’ ὀπωπῆς· eque domo exegit suo procul a conspectu: 107 αὐτὰρ ὁ πατρὸς ἄνευθεν ἐὼν φυγὰς αὐτίκ’ ἔγειρε verum is, a patre discedens exul, statim excitavit 108 κοιρανίης ἴδιον μένος, ἀντίπαλον δ’ ἁγίοισι. regni propriam potentiam adversam sanctis. 109 Duo in mundo regna contraria. rectores ecclesiae, politiae et oeconomiae ante diluvium recensentur. Genes.(6) 5. δισσαὶ γὰρ κατὰ κόσμον ἀεὶ διδυμότροπον ἀρχαὶ duo enim in mundo semper discordi imperia 110 ἀντίβιοι τελέθουσι, Θεοῦ Σατανᾶ τε κελαινοῦ. pugnantia sunt, Dei Satanaeque nigri. 111 οἱ δ’ οἴκων ἱερῶν τε λόγων κοινῶν τε θεμίστων caeterum hi domuum sacrorumque sermonum et publicarum legum 31v/32r 112 εὐσεβέων ἀγέλην κατ’ ἀκήρατον ἡγητῆρες piorum in grege sincero praesides 113 ἦσαν ὁμοῦ κόσμοιο μετὰ κτίσιν ἀρτιτέλεστον· fuerunt simul mundi post conditionem recentem: 114 Adam. Seth. Enos. πρωτόπλαστος Ἄδαμος ἀεξιβίων ἐνιαυτῶν protoplastus Adam, vitalium annorum 115 ἐκπλήσας ἑκατὸν δεκάδας μόνον ἑπτὰ δεουσέων, qui explevit centum centurias tantum septem desideratis, 116 οὗ μέτα Σῆθος Ἐνώς τε βροτῶν γένος ἡνιόχησαν. cum quo Seth et Enos hominum genus gubernarunt. 117 τοῦ δ’ ἄρα γεινομένου καὶ ἐπὶ χθονὶ κινυμένοιο hoc autem nato et in terra se movente 118 πρῶτα θεοκλυτέειν τόθ’ ὁμιλαδὸν ἤρχετο λαὸς primum Deum invocare tunc gregatim coepit populus 119 καὶ φρένας ἀμφαδίῃσι λόγων ἰαχῇσι νομεύειν. et mentem publicis concionum sonis pascere. 120 Cainan. Malaleel. Iared. Enoch. τοῖς δ’ ἔπι Καΐνας, ἅμα δ’ αὖ Μαλέηλος, ἅμ’ ἠῢς post hos Cainan simulque Malaleel unaque probus 121 Ἰάρεδος καὶ Ἐνῶχος, ὃς ἔμπνοος οὐρανιώνων Iared et Enos, qui vivus caelitum 122 ἷξε χοροστασίην, ἐπειὴ Θεὸς αὐτὸν ἄειρεν venit ad tripudium, quia Deus illum sustulit 123 εἵνεκεν εὐσεβίης τε καί, ὡς βίον ἄλλον ὀπίσσω propter pietatem et, ut vitam aliam in posterum 124 ἀνθρώποις δείξῃσι βίου παρεόντος ἀμείνω. hominibus ostenderet vita praesente meliorem. 125 Mathusalem(7) . τοῖς δὲ Μαθουσάλας ἐναρίθμιος ἡνία λαῶν his etiam Mathusalem annumeratus habenas gentium 126 νώμα πηλογόνων· μοῦνος δ’ ὑπερέδραμε πάντας rexit lucigenarum solusque superavit omnes 127 πουλυετοῦς ἑλίκεσσι βίου, δηρὸν δέ οἱ αἰὼν annosiss(im)ae cursu vitae, diuque illi aetas 128 εἵλκετ’ ἐρυξιμόρων δολιχοῖς πηνίσμασι Μοιρέων· tracta fuit lethimorantium prolixis fusis Parcarum: 129 πλὴν γὰρ ἑνὸς τριάκοντά τ’ ἐτέων ὅδε χιλιετὴς ἦν. nam praeter unum et triginta annos ille millenarius fuit. 130 Lamech. Noa. σὺν δέ τε Λάμεχος υἱὸς ἐν ἀνδράσι λάμπετο ποιμήν, unaque Lamech filius inter homines luxit pastor, 131 ὃς Νῶχον σπέρμηνε, νέης γενεῆς φυτοεργόν. qui Noë procreavit novae generationis plantatorem. 132 οὗτοι μὲν γενεῇσιν ἐνὶ πρώτῃσιν ὁμίλῳ hi aetatibus in primis coetui 133 εὐσεβέων σήμηναν, ἔην δὲ πατρώϊος ἀρχή, piorum praefuerunt, fuitque paternum imperium, 134 εἰσότε κοσμολετῆρι διερράγη οὐρανὸς ὄμβρῳ. donec exitiali diruptum fuit caelum imbre. 135 Diluvium et eius causa. Gen. 6. 7 et 8. ὡς γὰρ ἀέξετο φῦλα χοοπλάστων ἀνθρώπων, cum enim multiplicata fuissent genera terrigenarum hominum, 136 ηὔξετο καὶ κακίης ὀλοὸς σπόρος, οὐδέ τις ἐσθλῶν crescebat etiam malitiae perniciosa seges, nec quis bonis 137 ἐργασιῶν μεμέλητο, νόος δ’ ἐμελαίνετο πάντων. operibus operam dabat, sed mens inquinata erat omnium. 138 οὐδὲ μὲν ἰθυνόων πατέρων γένος ὀρθοβάτησε nec sanctorum patrum progenies recte ambulabat 139 θείοις ἐν τεθμοῖσιν· ἐπ’ αἴσυλα δ’ ἐτράπετ’ ἔργα divinis in legibus, sed ad iniusta convertebatur opera, 32v/33r 140 Καΐνου σκυμνοῖσιν ὁμότροπον ἀρχεφονεύτεω, Cain prolem imitans archihomicidae, 141 οἵ σφεας ἐκτὸς ὁδοῖο παρέτραπον ἰθυπόροιο. quae eos e via seducebat recta. 142 οὐδέ τις ἔπλετο πίστις ἐπὶ χθονὸς οὐδ’ ὑγιές τι. nec aliqua erat fides in terra nec sani aliquid. 143 καὶ τότε πασάων νεφελῶν φλέβας αἰνὰ χολωθεὶς et tunc omnium nubium venas atrociter iratus 144 λῦσε Θεός, βρυερὰς δ’ ὑετῶν καθέηκε θυέλλας, solvit Deus et violentas pluviarum demisit procellas 145 τεῦξε δὲ πλώϊμα πάντα, σάλῳ δ’ ἐκάλυψε πρόσωπον fecitque navigabilia cuncta ac mari obduxit faciem 146 γαίης φρικαλέῃσι καταιγίσι πάντα ταράσσων. terrae horrendis tempestatibus omnia miscens. 147 οὐδέ τις ἐκφυγέειν μόρον ἔσθενε, πᾶσα δ’ ὀλώλει nec ullus effugere mortem potuit, sed omnis periit 148 ψυχή, ἀμετροχύτοισι δ’ ὑφ’ ὕδασι πότμον ἐπέσπεν, anima, sed immensifluis sub undis mortem oppetiit: 149 ἄνθρωποι θῆρές τε καὶ ἑρπετὰ καὶ πετεεινοί. homines, bestiae, reptilia et volucres. 150 Noa cum suis servatur. Νῶχος δ’ ἐξήλυξεν ὑπερμενὲς ἄτροπον ὕδωρ sed Noë evitavit violentam inevitabilem aquam 151 ὀκτὼ σὺν ψυχῇσιν, ἐπεὶ κατ’ Ἄνακτος ἐφετμὴν octo cum animabus, ubi iuxta Domini praeceptum 152 ἀϊδίου ξυλότυκτον ἐδύσατο δῶμα κιβωτοῦ immortalis ligneum intraverat aedificium arcae 153 αὐτὸς ὁμῶς ἀλόχῳ καὶ παίδεσιν, οὕς ῥα φύτευσε, ipse cum uxore et filiis, quos susceperat, 154 Σήμῳ τ’ Ἰαπέτῳ τε Χάμῳ τ’, ἐραταῖς τε νυοῖσι. Semo, Iapeto et Chamo blandisque nuribus. 155 μοῦνος γὰρ χάριν εὗρεν ἐν ὄμμασιν ἀθανάτοισι, solus enim gratiam invenerat in oculis divinis, 156 οὕνεκα μοῦνος ἄμωμον ὑπὸ φρεσὶ πίστιν ἄεξε. quia solus probatam in pectore fidem fovebat. 157 τῷ καὶ ἅμ’ οἰκιδίοις ποινὴν φύγε πανδαμάτειραν. ideo etiam cum domesticis poenam evasit cunctinocentem 158 παντοίων δ’, ὅσα γαῖαν ἐπιπνείει τε καὶ ἕρπει, et omnigenarum, quae terram adflant et reptant, 159 ζώων σπέρμα σάωσε λαθὼν ἐνὶ γαστέρι κοίλῃ animantium semen servavit latens in alvo cava 160 λάρνακος εὐρείης τετελεσμένον εἰς ἐνιαυτόν. arcae latae integrum in annum. 161 Cham maledicitur a Noa. Ge.(9) 9. ὁπλοτάτῳ δ’ ἄρα παιδί, Χάμον τὸν πότνια μήτηρ minimo autem filio, Chamum quem veneranda mater 162 φήμιξεν, μετόπισθεν ἐπεύχετο νηλέος ἀρῆς appellarat, postea imprecatus est saevae maledictionis 163 λευγαλέην μάστιγα Θεῷ κεχαρισμένος ἀνὴρ triste flagellum Deo acceptus vir 164 Νώαχος, οὕνεκα παῖς μιν ἀτιμίῃσιν ἴαψε Noë, quia filius ipsum ignominia adfecerat, 165 ληναῖον μετὰ πῶμα λαχόντ’ ἀσχήμονα κοῖτον. Lenaeo a potu nactum indecorum decubitum. 166 πάντα δ’ ὁ μοῦνος ἑῇσι περιφροσύνῃσι κυβέρνα, et omnia hic solus sua prudentia gubernavit,  167 ἄχρι βαθυκμήτῳ ἐπὶ τέμνετο χείλεα πύργῳ donec super ardua divisa sunt labia turri 33v/34r 168 λαῶν εἰς ἠχὴν ἑτερόθροον· οἱ δὲ κέδασθεν populorum in vocem diversam ac dispersi sunt 169 ἀνέρες εἰς ἤθη πολυεθνέος αἰόλα γαίης. homines in regiones populosae varias terrae. 170 Noe distribuit orbem terrarum filiis. Ge.(10) 10. εὖτε γὰρ ἀνθρώπων πληθύνετο σύννομον ἔθνος cum enim hominum auctum esset socium genus 171 ἀνδροφόνον μετὰ χεῦμα καὶ οὐχ ὁμὸν ἤρκεε πᾶσιν exitiale post diluvium nec eadem sufficeret cunctis 172 ἀγρομένοισιν ἕδεθλον, ὁ μὲν διεδάσσατο γαῖαν congregatis sedes, ipse divisit terram 173 τριχθαδίην κατὰ μοῖραν ἑοῖς τεκέεσσι νέμεσθαι triplicem in partem suis filiis colendam 174 πουλυτλὰς γενέτης· Ἀσίην δ’ ἄρα μείζονα δῶκε aerumnosus pater et Asiam maiorem dedit 175 Σήμῳ πρεσβυτάτῳ παίδων καὶ μείον’ ἐνοικεῖν Semo max(imo) natu filiorum et minorem inhabitare 176 Ἰάπετον κέλεθ’, οὗ καὶ ἀφ’ αἵματος ἐνναετῆρας Iaphetum iussit, cuius etiam a sanguine incolas 177 Εὐρώπη νῆσοί τ’ ἔναλοι λάβον· εἰς Λιβύην δὲ Europa insulaeque marinae acceperunt, inque Libyam 178 υἱέα μαργὸν ἔλασσε πολυψάμαθον καὶ ἄνυγρον. filium procacem reiecit arenosam et siccam. 179 De turri Babylonica et confusione linguarum. Gen. 11. πρὶν δ’ ἢ τρισσομερῆ κόσμου ποτὶ δασμὸν ἵκοντο priusquam vero tripartitam mundi ad sortem pergerent 180 σύμφωνοι ναετῆρες, ἐπερρώοντο χέρεσσιν consoni habitatores, incubuerunt manibus 181 ἔργον ἐπ’ αἰολόμοχθον, ὅου κλέος ἄφθιτον εἴη. opus in laboriosiss(imum), cuius celebritas perpetua foret, 182 μέλλον δ’ ἀστερόεσσαν ἐπ’ ἄντυγα μέχρις ἀείρειν et instituerunt stellatum ad polum usque educere 183 πύργον καὶ πόλιν, ἥ σφιν ἀτειρέα μνῆστιν ἀέξοι turrim et urbem, quae eis sempiternam memoriam conservaret 184 πᾶσιν ἐπ’ ὀψιγόνοισι. Θεῷ δ’ οὐχ ἥνδανε μῆτις omnes apud posteros. sed Deo non placuit consilium  185 καὶ πόνος ἀργαλέων· τῷ καί σφισιν ἀντίος ἐλθὼν et labor impiorum: ideo etiam illis adversus tendens 186 δυσσεβὲς οἶμα κόλουσε καὶ ἔργματι πεῖρας ἀφεῖλε impium conatum retudit et operi finem ademit, 187 χείλεα συγχεύας καὶ ὁμοφθόγγοιο μερίσσας labia confundens et unisonae partiens 188 γλώσσης σύζυγον ἅμμα πολυσχιδὲς εἰς γένος αὐδῆς· linguae coniunctum nexum multifidum in genus loquelae, 189 νηρίθμων ὅθεν ἐστὶ κακῶν γένεσίς τε καὶ ἀρχή. innumerabilium unde existit malorum ortus et initium; 190 ἐκ γὰρ δυσσεβίης τε καὶ ἔχθεος ἠδὲ κυδοιμῶν inde enim superstitionis et inimicitiarum atque bellorum 191 ἠδὲ διχοστασιῶν σπόρος ὄμπνιος ἐβλάστησε. ac dissidiorum seges fertilis enata est. 192 Cham invadit partem Semo concessam. Genes.(11) 10. αὐτὰρ ὁ λωβητὴς Νώχου πάϊς ὕβρεϊ χαίρων, verum contumeliosus Noae filius, petulantia gaudens, 193 οὐ δοκέων αὔταρκες ἔχειν κτέαρ, ἀντία τέκνων non visus sibi sufficientem habere possessionem, contra filios 194 Σήμου νεῖκος ὄρινε, μέρος δ’ ἀπέταμνεν ἀρούρης, Semi litem movit et partem resecuit terrae, 195 ὥς τοι χείρονες αἰὲν ἀρειοτέρους ἀδικεῦσι. sicut nequiores semper meliores fraudant. 34v/35r 196 Nimroth Babylonicam monarchiam condit. Gen. 10. κτίσσε δὲ κοιρανίης νεαρὸν κράτος ἐν Βαβυλῶνι condidit autem imperii novam potentiam in Babylone 197 πρωτοκράτωρ Νεβρῶδος, ὃς υἱωνὸς πέλε Χάμου. primus imperator Nimrodus, qui nepos erat Chami. 198 Causa imperii constitute. πρῶτον μὲν πινυτοῖς παρὰ πατράσιν ἵστατο κάρτος prius enim sapientes penes patres stabat potestas 199 ἀμφιέπειν τά τε κοινὰ καὶ ὁπλοτέροισι κελεύειν· administrandi rem pub(licam) et iunioribus imperandi, 200 οὐδέ τις ἀνθρώπων δηλήτορας εἰς ἑὸν οἶκον nec ullus hominum laesores in suas aedes 201 δέχνυτο, νηποίνοις ἵνα μὴ θράσος ὕβριν ὀφέλλοι. recipiebat, impunitis ut ne audacia petulantiam augeret. 202 αὐτὰρ ἐπεὶ μιγάδων θνητῶν μάλ’ ἀέξετο πλῆθος, sed cum promiscuorum hominum valde increvisset multitudo, 203 πλείονες εἰς κακότητα νενευκότες ἦσαν ἀλιτροί· plures ad maliciam propensi erant facinorosi 204 οἱ δ’ ἄρα πημαντῆρες ἔχον στυγερῶν ἀλεωρὴν et malefici habebant tristium effugia 205 ποινάων κακίης θ’ ὁμοφράδμονας ἠδὲ συνεργούς. poenarum scelerisque conscios et socios. 206 τοὔνεκα δὴ βουλὴν Θεὸς εὕρατο, τῇ περ ἔθηκεν ideo consilium Deus invenit, quo reddidit 207 ἀσφαλέ’ ἀνθρώπων κοινὸν βίον. ἦ γὰρ ἔγειρε tutam hominum communem vitam. nam excitavit 208 θωρήξας πινυτῇ τε δαΐφρονι καὶ δορὸς ἀλκῇ armatum sapientia cordata et belli robore 209 ὄρχαμον, ὃς πρώτιστος ἀναιδέα λαὸν ἔεργε principem, qui primus audacem plebem coërcuit, 210 ληστείης τ’ ἀπέπαυσεν ἀεικέος, ἔσχε δὲ τόλμην, a latrocinio compescuit indigno et inhibuit licentiam, 211 ᾗ τότ’ ἐφημερίοισιν ἐπ’ ἄσχετα πήματ’ ἴαλλον. qua tunc mortalibus violenta nocumenta inferebant. 212 αὐτὰρ ὁ πάντας ὑπῆγε δίκαις καὶ ἀνηλέϊ ποινῇ, atque is omnes traxit ad iudicia et rigidas poenas, 213 οἳ μερόπων κακὰ ῥέζον ὁμόπτολιν ἐσθλὸν ὅμιλον. qui hominum malis adficiebant coniunctam et innocentem turbam. 214 Nimroth novam doctrinam et religionem instituit. Gen. 11 ὃς καὶ ἐπουρανίῃ διδαχὴν ἀντίθροον ἄλλην qui etiam caelesti dogma contrarium et diversum  215 πλάσσε διδασκαλίῃ, μετὰ δ’ ἔτραπεν εἰς νόθον εἶδος finxit doctrinae et mutavit in adulterinam formam 216 εὐσεβίης νόμον ἐσθλόν, ἀειφλεγέος πυρὸς αὐγῇ religionis ritum bonum, aeterni ignis luce 217 θρησκεύειν Θεὸν ἁγνὸν ἀνώγων καὶ τάχα πείθων colere Deum sanctum praecipiens et mox persuadens 218 πλήθεος ἄφρονα θυμόν, ὃ καινῶν νωλεμὲς ἔργων vulgi stolido animo, quod novas subinde res 219 ἰσχανάα, ῥήϊστα δ’ ἁλίσκεται εὔχροϊ κόσμῳ. appetit et faci〈l〉lime capitur splendido ornatu. 220 λυγρῶς δ’ αὖτε κάκωσε θεοστόργων χορὸν ἀνδρῶν, misere etiam adflixit piorum coetum hominum, 221 ὧν δειραῖς περίβαλλε νεοδμήτου ζυγὸν ἀρχῆς· quorum cervicibus iniecerat novi iugum imperii, 222 καὶ πλείστους Σήμοιο θεόφρονος αἷμα λαχόντας et plurimos, Semi divini sanguine cretos, 223 εἵλκυσεν ἀντιθέοιο λατρεύματος εἰς νέον ἦθος. pertraxit impiae religionis ad novum institutum. 224 οἷς ἔνι καὶ μετόπισθεν ἔην σοφὸν ἦτορ Ἀβράμου, inter quos etiam postea fuit sapiens cor Abrahami, 225 ὃς Σήμου δέκατος μὲν ἀπὸ κλάδος ὦρτο γενάρχου. qui a Semo decimus ramus exortus fuit generis autore. 35v/36r 226 Χάμου δ’ ἔκγονα τέκνα διηκοσίων ἐνιαυτῶν Chami autem posteri nati ad ducentos annos 227 μέχρις ἀνακτορίης ἔσχον κράτος· ἡ δ’ ἐκαλεῖτο usque regni tenuerunt potentiam, quod vocabatur 228 Monarchiam a Chaldaeis ad Assyrios transfert Ninus. Philippus in fine I. lib. Chron.(12) Gen. 10. Χαλδαίων. μετέπειτα δ’ ὁμώνυμον ἔκτισεν ἄστυ Chaldaeorum. postea de se appellatam condidit urbem 229 Νῖνος ἐν Ἀσσυρίων ἐρατῇ χθονὶ καὶ ποτὶ Σήμου Ninus in Assyriorum amoena terra et ad Semi 230 ἰσοθέου γένος ἠῢ μετήγαγε κύδιμον ἀρχήν· divini genus nobile transtulit magnificum imperium; 231 τοὔνεκεν ἥ γε δυῇσιν ἐπωνυμίῃσι καλεῖται, ideo illud duob(us) cognomentis appellatur: 232 ἄλλοτε Χαλδαίων μὲν ἀκούεται, ἄλλοτε δ’ αὖτε alias Chaldaeorum dicitur, alias rursus 233 Ἀσσυρίων. Νίνου δὲ πολυκτήτοιο γενέθλη Assyriorum. Nini vero potentissimi propago 234 συνεχέως ἤνασσεν ἐς ἄφρονα Σαρδανάπαλον· continue regnavit usque ad fatuum Sardanapalum: 235 Sardanapali mollities et distractio 1. monarch(iae). Iustinus lib(ro) I χρώμασιν ὃς πλαστοῖς, πυγοστόλος ὥς τις ἑταίρη, colore qui fucato, comta ut aliqua meretrix, 236 μάχλον χρίσσε πρόσωπον, ἐν ἀγρομένων δὲ θαάσσων libidinosam inungebat faciem inque congregatarum sedens 237 θηλυτέρων θαλάμοις καὶ ὁμοίϊον εἷμα κομίζων foeminarum conclavibus et similem vestitum gerens 238 τέρπετο μαργοσύνῃ, σκήπτρων δ’ ἀπέθηκε μερίμνας· indulgebat lasciviae et regiminis deposuerat curas. 239 τοὔνεκα θηλυμανής τε τόσης τ’ οὐκ ἄξιος ἀρχῆς idcirco mulierosus et tanto indignus imperio 240 κοιρανίης ἀπόλεσσεν ἑῆς εὐανθέα τιμήν. regni perdidit sui floridum honorem. 241 αὐτοῦ γὰρ στήσαντο καταντία δῆριν Ἄρηος ipsum enim concitarunt contra litem Martis 242 εὐκτιμένης Βαβυλῶνος ἐπίτροπος ἱππομάχων τε munitae Babylonis praefectus et equestrium 243 ἀρχηγὸς Μήδων, καὶ ἀνάλκιδα ῥεῖα δάμασσαν dux Medorum et imbellem facile profligarunt 244 ἀρχόν, ἀποφθιμένου δὲ διὰ κράτος εὐρὺ δάσαντο. principem extinctique regnum amplum diviserunt. 245 ἤτοι ὁ μὲν Περσῶν Μήδων θ’ ὑπερήνορα τιμὴν alter enim Persarum et Medorum eminentem honorem 246 λάζυτο κυδιόων· ὁ δ’ ἐΰδμητον Βαβυλῶνα accepit ovans: alter bene structam Babylonem 247 Νίνου τ’ ἀρχαίοιο κλυτὴν πόλιν ὦρτο βραβεύειν. Ninique veteris celebrem urbem coepit gubernare. 248 ταῖς δὲ δύω πολίεσσι θάμ’ αἰόλον ἔγρετο νεῖκος atque his duab(us) civitatib(us) crebro varia excitabatur contentio 249 ὑψίστου σκήπτρων περὶ κύδεος· ἄλλοτε δ’ ἡ μὲν summa sceptrorum de maiestate, aliasque haec 250 μουνάρχοις τιμῇσιν ὑπείρεχεν, ἄλλοτε δ’ ἥ γε, monarchicis honoribus superior erat, alias illa, 251 ὡς τόδ’ ἕλισσεν ἑῇσι πολύστροφος ἁψίσι δαίμων. prout hoc volvebat sua versatilis rota fortuna. 252 De Fortunae mutabilitate ac rotae ipsius circumvolutione. Herod(otus) lib(ro) 1 κύκλος ἐστὶ etc. ἔνθα γὰρ ἄστατα πάντα καὶ αἰολόμορφα τέτυκται, hic enim instabilia cuncta et multiformia sunt. 253 κυκλοφερὴς δὲ Τύχη μεροπήϊα πάντα κυβερνᾷ. et circularis Fortuna humana cuncta regit. 254 ἡ γὰρ πουλυέλικτον ἀεὶ τροχὸν ἀμφικυλίνδει haec enim volubilem usque rotam circumagitat 255 ἀνθρώποις βαρύθοντα ταχυστρέπτῳ περὶ κύκλῳ· hominibus onustam mobili in circumferentia: 256 ἄλλοτ’ ἐς ὕψος ἄγει τιμῇ βρίθοντα καὶ ὄλβῳ interdum in fastigium evehit honore gravatum et opulentia, 257 τὸν πάρος ἀκτέανόν τε καὶ ἀκλέα νέρθεν ἐόντα· qui prius inops et inglorius infra erat; 36v/37r 258 ἄλλοτ’ ἀποκρίμνησι καὶ αὐτίκα θῆκεν ἄτιμον interdum praecipitat et repente facit contemtum, 259 τὸν πάρος ἐριδμαίνοντα θεοῖς εὐδαίμονι μοίρῃ. qui prius contendebat cum Diis beata sorte. 260 αἰεὶ μὲν τροχὸς ἀμφὶ σὺν ἡμερίοισι κυλεῖται. semper rota cum hominibus circumvertitur: 261 ἄλλος μὲν κίχεν ἄκρα καὶ ὀφρύας ὑψόσε τείνει, alius assecutus est summa et supercilium alte tollit; 262 ἄλλος δ’ αὖτε κάτω τετραμμένος ἄρχετ’ ὀλισθεῖν, alius vicissim ad inferiora conversus incipit labi; 263 ἄλλος δ’ ὠκυθόοισι κατέρχεται ἅλμασι πίπτων, alius velocibus descendit saltibus cadens; 264 ἄλλος πτῶσιν ἄνυσσεν, ἔγεντο δὲ νέρτατος ἄλλων, alius lapsum absolvit et factus est infimus inter alios; 265 ἄλλος ἀερτάζειν κάρα βούλεται, αὖ δ’ ἀναβαίνειν, alius attollere caput nititur rursusque ascendere; 266 ἄλλος ἀνερχόμενος μάλα μαίεται, ἄλλος ἐπ’ ἄκρον alius ascendens valde laborat; alius ad summitatem 267 ἔμπαλιν ἷξ’, ἕτερος δ’ ἕτερον κατὰ νῶτα διώκει, rursus pervenit, alterque alterum a tergo insequitur, 268 παῦροι δ’ ὕψος ἔχοντες ὑπέκφυγον Ἀδρηστείην, et pauci suprema tenentes effugerunt Adrastian. 269 ὡς καὶ ταῖν κράτος αἰπὺ Τύχη μετάμειβε πολήοιν, ut et harum potentiam sublimem Fortuna alternavit urbium, 270 δῆρις δ’ ἐγρεκύδοιμος ἐπ’ ἀλλήλῃσι δεδήει et contentio belligera inter eas ferbuit 271 Herod(otus) lib(ro) 1. μέχρις ἐπ’ ἰφθίμου Κύρου χρόνον, ὅς τε μονάρχης usque ad potentis Cyri aetatem, qui monarcha 272 Περσῶν πρῶτος ἔγεντο καὶ Ἀσσυρίων ἕλε κάρτος. Persarum primus fuit et Assyriorum sustulit dominium. 273 Initium regni Aegyptiaci. Berosus initio lib(ri) (13) 5. σὺν δ’ ἀρχῇ Βαβυλῶνος ἀγακλέος ἠὲ Νίνοιο caeterum cum imperio Babylonis celebris aut Nini 274 στήσατο καὶ βασιλῆα πολύσπορος αἶα παλαιῆς constituit etiam regem fertilis tellus antiquae 275 Ἴσιδος ἰχθυβότοιο διάβροχος ὕδασι Νείλου Isidis, pisciferi rigata undis Nili 276 Αἴγυπτος· θαλερὴ δὲ καὶ ἄλκιμος ἦν βασιλείη. Aegyptus, florensque ac potens fuit regnum. 277 ἄμφω δ’ Ἀσσυρίων σημάντορες Αἰγυπτίων τε et utrique, Assyriorum principes et Aegyptiorum, 278 ἄχθεα πύκν’ ἐπέθηκαν ἀκουσιθέοισιν Ἑβραίοις, onera crebra imposuerunt piis Ebraeis, 279 οἳ μοῦνοι θεάρεσκον ἔσαν γένος, εὐσεβίης τε qui soli Deo placens erant familia et religionis 280 ἄπλαγκτον στρωφῶντο κατὰ τρίβον, ἐξ Ἀβραάμου recta versabantur in via, ex Abrahamo 281 Abraham e Ninivitica idololatria evocatus in Palaestinam promissionem Messiae et terrae accipit. Ge.(14) 11. εὐτέκνου γεγαῶτες. ὃν ἄμμιγα Νινοπολίταις foecundo prognati. quem una cum Ninivitis 282 εἰδώλων μεθέποντα κακὴν τὸ πάροιθε λατρείην idolorum tractantem impium prius cultum 283 μείλιχος ἐξείρυσσε Θεὸς φιλότητι μεγίστῃ mitis extraxit Deus, amore maximo 284 προσπτύξας, ἐπέλασσε δ’ ἀλήμονος ἔκτοθεν ἄτης amplexus, et transtulit erronea e noxa 37v/38r 285 ἰθείῃσιν ὁδοῖς, πρόγονον δέ ἑ θῆκε γενέσθαι in rectas vias et progenitorem ipsum constituit esse 286 συνθεσίης διὰ πίστιν ἐπερχομένου ποτὲ Χριστοῦ. foederis per fidem venturi olim Christi 287 δῶκε δέ οἱ μετὰ πᾶσιν ὀπισθογόνοισι νέμεσθαι et tradidit ei cum tota posteritate fruendam 288 κλῆρον ἐϋσταφύλου Χαναῆς, ἣν ἔκγονα φῦλα haereditatem vitiferae Chanaae, quam prognatae gentes 289 πρῶτον ἀλιτρονόοιο Χάμου διεκαρπώσαντο. primum ab impio Chamo metebant. 290 Rectores ecclesiae Abraham, Isaac, Iacob. Gen. 25. Gen. 35(15) . οὗτος ἕως ζωοῖσιν ὁμίλεεν ἀνδράσι, λαοῦ hic quandiu inter vivos degebat homines, populi 291 πηδάλι’ ἀμφιέπεσκε θεουδέος· ὡς δὲ θεόφρον gubernacula obibat divini. cum autem pium 292 πνεῦμ’ ἀπέδωκε Θεῷ, σκοτερὴ δέ μιν ἔλλαχε Μοῖρα, spiritum reddidisset Deo et obscura eum sortita esset Parca, 293 κάλλιπεν Ἰσαακῷ θείης οἴηκα γενέθλης. reliquit Isaaco divinae clavum gentis. 294 αὐτὰρ ἐπεὶ καὶ τόνδε βαθύσκιος ἥρπασε πότμος sed cum et hunc tenebrosa abstulisset mors 295 εἰς ζωήν, ἤρχευε δυωδεκάπαις Ἰάκωβος. ad vitam, praefuit duodecim filiorum pater Iacob. 296 Chananaei affligunt patriarchas. πολλὰ δ’ ὑπ’ ἐνδαπίοισι βροτοῖς Χανανίτιδος αἴης multum vero ab incolis hominibus Chananiticae terrae 297 πατράρχαι σμύχοντο κακὴν ὀχέοντες ὀϊζὺν patriarchae afflicti sunt, tristem tolerantes calamitatem, 298 ὡς ξεῖνοι φυγάδες τε πολύτλητοι γεγαῶτες. ut qui hospites et exules aerumnosi essent. 299 οὐ γὰρ δυσσεβέεσσι θεόφρονές εἰσιν ἀνεκτοὶ non enim impiis pii sunt tolerabiles 300 κοινόβιον κατὰ χῶρον, ἀρείονα δ’ αἰὲν ἐλαύνει communi in loco, et meliorem semper exigit 301 χειρότερος κτεάνων καὶ δώματος ἔμμεν’ ἄμοιρον. peior, facultatum et habitationis ut sit exors. 302 οὐδὲ λύκοι τε καὶ ἄρνες ὁμόφρονα θυμὸν ἔχουσιν· nec lupi et agni concordem animum habent, 303 ὡς τότε καὶ Χαμίδῃσιν ἀπεχθέες ἦσαν Ἑβραῖοι. ut tunc etiam Chami posteris invisi erant Ebraei. 304 τοῖς γὰρ ἀπηλεγέως ἐπεμήνιον, οὕνεκα γαίης his enim atrociter succensebant, quod terrae 305 εἰς ξυνὸν λάχος ἦλθον, ἀποστυγέοντες ἐκείνων in communem sortem venissent, aversantes illorum 306 δόξας καὶ διδαχῆς νεαρῆς σπόρον ἐκπροϊέντες· opiniones et doctrinae novae semen emittentes; 307 οὐδ’ ἄρ’ ὁμῶς ψευδέσσι θεοῖς ὑπὸ γούνατ’ ἔκαμψαν. neque simul falsis diis genua inflecterent. 308 Iacob tempore famis in Aegyptum se confert cum familia. Ge.(16) 46. αὐτὰρ ἐπεὶ βούπεινα κατὰ χθόνα λαῦρον ὀϊστὸν porro cum fames in terram latum telum 309 σκίμψατ’, Ἰσαακίδης κατὰ πατρίδα λίμπανε γαῖαν, fixisset, Isacides patrium reliquit solum 310 Αἴγυπτον δ’ ἐρίκαρπον ἔβη καὶ ἐφεύρατο μῆχος et Aegyptum fructuosam accessit et invenit remedium 311 αὐτὸς ὁμοῦ καὶ τέκνα, βροτῶν πολυώνυμον ἔθνος, ipse simul et liberi, hominum ingens turba, 312 Νειλώην κατ’ ἄρουραν ἀλεξικάκοισι προνοίαις Niliacis in arvis salutari prudentia 313 υἷος Ἰωσήπου, μεγάλοις ὃς νεύμασι πᾶσαν filii Iosephi, magnis qui nutibus totam 38v/39r 314 Αἴγυπτον ποίμαινε λαχὼν ἐριταρβέα τιμήν. Aegyptum pascebat consecutus stupendum honorem. 315 ἔνθ’ Ἰακὼβ τεκέεσσι καὶ υἱωνοῖσι θέμιστας ibi Iacob filiis et nepotibus ius 316 ὀρθοβίους σήμηνε καὶ ἦν ἀγὸς ἔθνεος οἷο, recte vivendi dixit et fuit princeps familiae suae, 317 ἕως ζωῆς κλωστῆρα μεμαρμένον Αἶσα τίτηνε· quandiu vitae licium destinatum Parca tetendit. 318 Defuncto Iacob filii eius gubernarunt ecclesiam. Genes.(17) 49. 50. τὸν δ’ ὅτε γοῦν ἔρρηξε, κατέκρυψεν δὲ γέροντα, quod cum tandem rupisset et occuluisset senem, 319 παῖδες ἀποιχομένοιο δυώδεκα, τοὺς γενέτειραι filii defuncti duodecim, quos matres 320 τέσσαρες ἐξελόχευσαν, ὁμαίμονας ἰθύνεσκον. quatuor pepererant, consanguineos gubernarunt. 321 Pharao premit ecclesiam Israeliticam. Exo(di) (18) 1. 2. 5. πρώτευεν δ’ αἴης Φαραωνίδος ἀρχὸς Ἰωσήφ. primas autem tenuit, terrae Pharaonicae princeps, Ioseph. 322 τοὺς ἐπειὴ λάβε πότμος ὑποχθόνιοί τ’ ἐγένοντο, quos cum cepisset fatum et sub terram venissent, 323 Αἰγύπτου κακοεργὸς ἀνὰ θρόνον ὦρτο τύραννος, Aegypti crudelis in solium evectus est tyrannus, 324 ὃν Μωσῆς Φαραῶν’ ἐνέπει, Βουσίριδ’ Ἀχαιοί. quem Moses Pharaonem nominat, Busiridem Graeci. 325 Moses et Aaron a Deo excitati duces multis plagis afficiunt miraculosis Aegyptum. Exod(i) (19) 3 usque ad 15. οὗτος ἀπηνείῃσιν ἑαῖς κακὸν ἔμβαλε μόχθον hic saevicia sua tristem imposuit laborem 326 φύτλαις Ἰσραῆλος ἐπήλυδος, εὗρε δὲ βουλὰς familiis Israëlis advenae et excogitavit rationes 327 παντοίας, προθέλυμνον ὅπως ὅλον ἔθνος ἀμέρσῃ. omnimodas, radicitus ut totam gentem extirparet. 328 τοὔνεκεν οἷς λατρίεσσι Θεὸς μέγαν οἶκτον ἀνάπτων ideo suis cultorib(us) Deus magnam misericordiam accendens 329 πέμπε δύω κακότητος ἀκέστορε, Μωσέος ἦτορ misit duos calamitatis medicos, Mosi sapientiam 330 εὐεπίην τ’ Ἀαρῶνος ὁμαίμονος, οἷν ὑπὸ χερσὶ et eloquentiam Aaronis fratris, quorum sub manibus 331 πολλαῖς μαστίγεσσιν ὑπέρβιος αἶα δαμάσθη, multis flagellis superba tellus domita fuit, 332 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. αἵματι καὶ βατράχοις καὶ σκνίπεσι καὶ κυνομυίαις sanguine et ranis et pediculis et muscis 333 τετραπόδων τ’ οἴτῳ καὶ φλυκτίσιν ἠδὲ χαλάζῃ animaliumque nece et ulceribus et grandine 334 καρποβόροις τ’ ἀκρίδεσσι καὶ ἠματίῃσιν ὁμίχλαις fructivorisque locustis et diurnis tenebris 335 πρωτογόνων τε μόροισι. τέλος δὲ καὶ ὄρχαμος αὐτὸς ac primogenitorum exitiis. tandem etiam rex ipse  336 ὤλετ’ ἐρυθραίοις ὑπὸ χεύμασιν ἠδὲ μετ’ αὐτοῦ interiit rubro in mari et cum illo 337 πᾶς στρατὸς, ᾧ ῥα δίωκεν ἀπότροπον ἔθνος Ἑβραίων. totus exercitus, qui persequebatur aversam gentem Ebraeorum. 338 Israelitae siccis pedibus mare rubrum transeunt. Exod(i) (20) 14. οἱ δὲ τάχ’ οὐλομένων τε φυγὴν καὶ πείρατ’ ἀέθλων qui mox exitialium effugium et finem laborum 339 εὑράμενοι (μέγα θαῦμα) βαθύρροον οἶδμα πέρησαν consecuti (ingens miraculum) profundifluum mare penetrarunt 340 ἀβρέκτοισι πόδεσσιν, ἐπεὶ Θεὸς ἔσχισεν ὕδωρ immadefactis pedibus, postquam Deus diviserat undam 39v/40r 341 ἱστάμενον τείχεσσιν ἀλίγκιον ἀμφοτέρωθεν. stantem murorum instar utrinque. 342 In Arabiae solitudinibus 40 annos transigunt miraculose sustentati. Ab Exod.(21) 16 usque ad finem lib. Moysi. ἷξαν δ’ Ἀρραβίης κραναὴν χθόνα πετρηέσσης et venerunt in Arabiae asperam terram Petraeae 343 Μωσέος ἡγεσίῃσι μελιγλώσσου τ’ Ἀαρῶνος. Mosis ductu mellisonique Aaronis. 344 ἐνθάδ’ ἐρημοπόλοισιν ἐναυλισθέντες ἐρίπναις ibi in desertis castrametantes rupibus 345 μίμνον τεσσαράκοντα διηνεκέως ἐνιαυτοὺς permanserunt quadraginta continenter annos, 346 οὐ βιότου χρῄζοντες ἀλεξανέμων τε χιτώνων. non victu indigentes et ventifugis vestibus. 347 μάννα γὰρ ὗσεν ἔδεσμα μελίρρυτον οἷα χαλάζην manna enim depluit cibum mellifluum tanquam grandinem 348 ὑψόθε καχλάζουσαν Ὀλύμπιος, ἐκ δ’ ἄρα πετρῶν desuper strepitantem Olympius et e petris 349 ἔβλυσεν αἰγιλίπων γλυκερόν τε καὶ ἄφθονον ὕδωρ, produxit altis dulcem et copiosam aquam: 350 πρὸς δὲ καὶ ὄρτυγας ἧκεν ἐδώδιμον ἔμμεναι ὄψον· insuper et coturnices misit vescum esse obsonium. 351 πέπλοι δ’ οὐ τρίβοντο περὶ ῥεθέεσσι παλαιοί, tunicae etiam non atterebantur in membris vetustae, 352 μίμνον δ’ ἀρραγέες, μέχρις οὗ πέδον εὐκτὸν ἵκοντο sed manebant integrae, donec solum optatum adsequebantur 353 πατρίδος εὐκάρπου μέλιτος πλέον ἠδὲ γάλακτος. patriae feracis, melle plenum et lacte, 354 ἥν σφισιν ἁρπάκτειρα Χάμου προαφεῖλε γενέθλη, quam eis praedatrix Chami praeoccuparat posteritas, 355 καίπερ ὀφειλομένην αὐτοῖς διδυμάονι θεσμῷ· licet debitam ipsis duplici iure: 356 κλήροις πατρῴοισιν ὑποσχεσίῃς τε Θεοῖο. et haereditate paterna et promissione Dei. 357 Moses legem accipit et promulgat. Exod(i) (22) 19. 20 etc. ἐνθάδ’ ὑπὲρ κορυφῆς Σινηΐδος ἔλλαβε Μωσεὺς ibi super vertice Sinaico accepit Moses 358 χειρὸς ἐπουρανίοιο νόμον κεχαραγμένον ὁλκῷ manus caelestis legem sculptam ductu 359 ἐν λιθίνῃσι πλάκεσσι καὶ ἀνδράσι θῆκε φυλάσσειν. in lapideis tabulis et hominibus promulgavit servandam. 360 Mose defuncto (deut. 34) Iosue dux constituitur. Ios(uae) 1. θεσμοθέτης δ’ ὅτε γαῖαν ἐδύσατο καὶ θάνε Μωσῆς, legifer autem ubi terram subierat et functus erat Moses, 361 ὃν Θεὸς αὐτὸς ἔθαψεν, ἀειδέϊ δ’ ἔνθετο τύμβῳ, quem Deus ipse sepelivit et ignoto recondidit tumulo, 362 οὐδ’ ἔτι πώ σφισι νόστος ἐπήρατον εὗρε τελευτήν, necdum illis reditus cupitum invenerat finem, 363 Παμβασιλεὺς ἤγειρε θοῇ κεκορυθμένον ἀλκῇ omniregens excitavit promto armatum robore 364 Ἰησοῦν νόστοιο μελίφρονος ἡγεμονεύειν Iesum, reditus iucundi ducem esse 365 πατρίδος εἰς γύ[ι]ας θυμηδέος ἀμπελοέσσης. patriae in arva gratiss(imo) vino abundantis. 366 ἀρχοῦ γὰρ τοιοῦδε γένος χρέος εἶχεν Ἑβραίων· principe enim huiusmodi gens opus habebat Ebraeorum, 367 ἀγχινόου σθεναροῦ τε καὶ εἰδότος εὖ δόρυ πάλλειν prudenti, forti et sciente dextre hastam vibrare 368 χάρμης ἐν στροφάλιγγι δυσηχέος ἀντία φωτῶν pugnae in vertigine tumultuosae contra viros 369 δυσμενέων. μαλερῶς γὰρ ἐναντία θωρήχθησαν inimicos; fervide enim contra se instruxerant 40v/41r 370 ἐνναέται Χαναῆς στυγερὴν φρεσὶ μῆνιν ἔχοντες. inhabitatores Chanaae, hostilem animis iram habentes. 371 Chananitae quamlibet rebellantes subiguntur, et terra promissa occupatur. Ios(uae) (23) 6 usque ad finem. θαρσαλέως δὲ μάχοντο· πόνος δ’ ἀλίαστος Ἑβραίοις confidenter igitur praeliabantur; et labor inevitabilis Ebraeis  372 ἔμπεσεν, ἀλλ’ ἐπάρηξε Θεὸς καὶ σύμμαχος ἦλθεν incumbebat: sed opitulabatur Deus et in partem belli veniebat 373 ἀρχῷ καὶ λαοῖσι, φρένεσσι δὲ θάρσος ἐνῆκε duci et populo animisque audaciam immittebat 374 καὶ κράτος ἠῢ μέλεσσι, πολυκμήτοις δ’ ἐν ἀϋταῖς et vires validas membris laboriosisque in conflictibus 375 ἔγχεα πάντ’ ἤμβλυνεν ἐναντία μαιμωώντων. hastas omnes obtusas reddebat contra bellantium. 376 οἱ δ’ ἄρ’ ὑπεδμήθησαν ἐπασσυτέροισι κυδοιμοῖς· qui subacti fuerunt crebris pugnis; 377 πλεῦνας μὲν φάγεν ὀξὺ μάχης ξίφος, ἀμφὶ δὲ λύθρῳ maiorem quidem partem voravit acutus pugnae ensis, et in cruore 378 νεκροβόρον κύσσαντο γένυν χθονός· οἱ δ’ ὀλίγιστοι stragivoram osculati sunt maxillam terrae; sed minima pars 379 οἶτον ὑπεκπροφυγόντες ὑπὸ ζυγὸν ἦλθον Ἑβραίων. exitio evitato sub iugum venerunt Ebraeorum; 380 υἱοὶ δ’ Αἰγύπτου φυγάδων κτέρας εἷλον ἀρούρης filiique illorum, qui ex Aegypto fugerant, possessionem acceperunt terrae 381 ἀρδομένης γλαγεροῖσι μελισσοτόκοις τε ῥεέθροις. rigatae lacteis et melleis fluminibus. 382 τῶν γὰρ ὄλοντο γονῆες ἐρημάδος ἔνδοθι χώρης, horum enim perierunt parentes deserta in regione, 383 ὅττι Θεὸν πυκνῇσιν ὑπερβασίαις ἐρέθισσαν. quod Deum crebris transgressionibus irritassent. 384 Locus de piorum(24) prosperitate. 1 Tim. 4. πάμμακαρ, ὅς ῥα πέποιθε Θεῷ, τοῦ δ’ ἕσπετ’ ἐφετμαῖς· beatus, qui confidit Deo eiusque sequitur praecepta; 385 τῷ γὰρ ὑποκλινέει σφέτερον κράτος ἐχθρὸς ὅμιλος. huic enim submittet suam potentiam hostilis coetus. 386 Pietas ad omnia utilis.(25) Deut. 28. ἀμφὶ δὲ πάντα ῥέει, τά περ ἐν φρεσὶν ᾗσι μενοινᾷ, et circum omnia fluent, quae in pectore suo cupit, 387 πλοῦτος ὁμοῦ καὶ κῦδος, ὅσον θεράπεσσιν ἔοικεν opes simul et gloria, quanta famulis convenit 388 Antithesis. ἀϊδίου Βασιλῆος. ἄποτμος δ’ ἐστὶν ἐκεῖνος aeterni regis. infoelix autem est ille 389 τρὶς καὶ τετράκις αὖτε, Θεοῦ λόγον ὅστις ἀτίζει. ter et quater contra, Dei verbum qui contemnit: 390 οὗτος ὑπ’ ἀλλοτρίοις φίλον αὐχένα χειροτέροις περ hic sub alienis charam cervicem, licet deterioribus, 391 δοχμώσει, καί μιν φεύξει κλέος ἠδὲ καὶ ὄλβος, incurvabit, ac eum fugiet gloria ac opulentia, 392 ὄφρα μεταστρέψῃ στυγερῆς νόον ἐκ κακότητος. ut convertat odiosa mentem ex iniquitate. 393 Post Iosuam iudices praesunt (lib. iud.) et sacerdotes. 1 Reg.(26) 1 usque ad 10. εὖτε δὲ γήραϊ καὶ καμάτοις ἀρημένον ἐσθλοῦ cum autem senio et laboribus confectum fortis 394 Νουνιαδέω κέαρ ἦλθε πρὸς ἀστερόεντα θόωκον, Nuniadae animus migrasset ad stelligeram sedem, 41v/42r 395 εὐπολέμων ἡγεῖτο κριτῶν μένος· ὣς γὰρ ἔνιψαν, bellicosorum praefuit iudicum potentia: ita enim cognominarunt, 396 οἵ ῥα δίκης ἔφεπον καὶ ἀγακλέος ἔργον Ἄρηος. qui iusticiae administrabant et gloriosi res Martis. 397 τοῖς δ’ ἐπὶ κοιρανίης θεοειδέες ἀρχιερῆες hos in gubernatione divini sacerdotes 398 ἕσποντ’· Ἠλὶ πατὴρ κακόπαις δῖός τε Σαμουήλ. subsecuti sunt Eli pater improborum filiorum et pius Samuel. 399 Samuel primum regem creat Israel. 1 Reg. 10. ὃς πρῶτος βασιλῆα νοοβλαβέεσσιν Ἑβραίοις qui primus regem mente captis Ebraeis 400 ἔχρισεν, ἀρχαίων οἷος νόμος ἔσκεν, ἐλαίῳ. unxit, veterum qualis lex erat, oleo. 401 David gentes idololatricas(27) subiugat. 2 Reg. 8. οἱ πρότεροι δ’ ἄρα πάντες ἀναλθέα δηϊοτῆτος priores autem omnes insanabile certaminis 402 καυστειρῆς πόνον ἔσχον ἐπ’ ἔθνεσι δυσσεβέεσσι fervidi negocium habuerunt super gentibus impiis 403 ποιμένες Ἑβραίων, μάλα δ’ ἐκ μενέαινον ἐλάσσαι· principes Ebraeorum et enixe conati sunt expellere: 404 ἀλλὰ μάτην πόνεον δορυθαρσέος ἄχρι Δαβίδου, sed frustra laborarunt bellacem usque ad Davidem, 405 δεύτερος ὃς βασίλευεν ὑπερμεγέθη μετὰ Σαῦλον. secundus qui regnavit procero a Saulo. 406 οὗτος ἐϋπτολέμοιο μάχης πρηστῆρα τινάσσων hic foelicis belli facem intendens 407 παυσωλὴν ἐπέθηκεν ἀλωφήτοισι κυδοιμοῖς. finem imposuit perpetuis conflictibus; 408 ἦν γὰρ ἀνίκητος, θεόθεν θρασὺ κάρτος ἀέξων. erat enim invictus, divinitus animosum robur habens. 409 Salomon templum Domino aedificat. 3 Reg.(28) 6. ἠρεμίης δ’ ἀπόνητο μεθύστερον ὀλβοδοτείρης et pace fructus est deinceps foelici 410 εὐρυβίης Σολομών· δώμησε δὲ νηὸν Ἄνακτι latipotens Salomon extruxitque templum Domino 411 ἀγλαὸν ὑψιμέδοντι, βροτῶν σέβας ἀμφιβόητον. splendidum altiss(im)o, hominum miraculum celeberr(imum). 412 Regnum Israeliticum in duas partes scinditur sub Roboamo. 3 Reg. 12. ὡς δ’ ὑπὸ γαῖαν ἵκανεν, ὁμὸν κευθμῶνα θανόντων, ut autem terram subiit, commune latibulum mortuorum, 413 νηπύτιος νόθος υἱὸς ἀριστονόοιο τοκῆος, stolidus et degener filius sapientiss(imi) parentis 414 οὐλομέναις ἐνέδησεν ἀποστασίῃσιν Ἑβραίους, exitialibus implicuit defectionibus Ebraeos, 415 οὕνεκεν οὐ πρήϋνε πόνων βαρυαχθέα φόρτον. quia non mitigabat laborum molestum onus. 416 οἱ γὰρ ἀμειλιχίης στυγερῷ νεμεσῶντες ἄνακτι hi enim ob duriciem saevo irascentes regi 417 διχθὰ δεδαίαται αἶψα, δυωδεκαεθνέα δ’ ἀρχὴν bifariam dividebantur subito et duodecim tribuum regnum 418 ἐσσυμένως διέλυσαν ἑαῖς φρεσὶν ἦρα φέροντες. sine mora distrahebant, suis animis indulgentes. 419 καὶ δέκα μὲν φυλαὶ (τό περ ἔθνεος ἔπλετο κάρτος) et decem familiae (quod gentis erat robur) 420 σημανέειν εἵλοντο δορικλυτὸν Ἱροβόαμον, ad imperandum eligebant bello clarum Ieroboamum, 421 ὃς θεράπων πάρος ἦε πολυκτεάνου Σολομῶντος. qui servus antea fuerat divitis Salomonis, 42v/43r 422 αὐτίκα δ’ ἀμφιθαλεῖ βασιλήϊον ἐν Σαμαρείῃ statimque amoena regiam sedem in Samaria 423 κυδάλιμον στήσαντο· τύπον δ’ ἅμα καινὸν ἔθηκαν magnificam constituebant; formam etiam novam sanciebant 424 θρησκείης θείοισιν ἐναντιόωντα κελευσμοῖς. religionis, divinis adversantem mandatis. 425 δοιαὶ δ’ αὖ παρέμειναν ὑπερθύμῳ Ῥοβοάμῳ sed duae manebant cum superbo Roboamo 426 φῆτραι, Βεινϊαμῖνος ὁμογνήτοιό τ’ Ἰούδα. tribus: Beniaminis et cognati Iudae. 427 διχθαδίη δἤπειτα διαμπερὲς ἦν βασιλείη· et bipartitum postea semper fuit regnum. 428 τὴν μὲν κοιρανίην μεγάλου κίκλησκον Ἰούδα, alterum regnum magni nominarunt Iudae, 429 ἣ χρηστούς τινας εἶχε καὶ εὐσεβέας βασιλῆας· quod bonos aliquot habuit et pios reges. 430 Regni Israelitici impietas et poena. 3 Reg.(29) 14 usque ad 17 lib. 4 Regum(30) . τὴν δ’ ἑτέρην φήμιζον ἐπώνυμον Ἰσραήλου, alterum vocarunt cognomento Israëlis, 431 ἧς φαῦλον κραῖνεν καὶ δυσσεβὲς ἔθνος ἀνάκτων· quod mala administravit et impia gens regum: 432 οἳ ῥέζον κακὰ πολλὰ καὶ ὄργια λυγρὰ σέβιζον qui designarunt tetra multa et sacra foeda coluerunt 433 εἰδώλων καὶ λαὸν ἀτασθαλίῃσι πέλασσαν. idolorum ac populum ad peccata adduxerunt. 434 τῷ ποινὴ δεκάφυλον ἀμήχανος ἔκλασε λαὸν quapropter poena decemtribulem immedicabilis populum fregit 435 ὕστερον, εὖτ’ ἐνοπῇσι θεορρήτοισι προφητέων postea, cum obiurgationibus diviniloquis prophetarum 436 οὔτ’ ὀλίγον κίνυντο νόσων ἄκος ἰθὺ φερόντων, ne minimum quidem moverentur morborum medelam rectam adferentium, 437 ἀλλὰ κακοῖς τέρποντο, Θεοῦ δ’ ἐλάθοντ’ εὐεργέων. sed malis gauderent Deique obliviscerentur beneficiorum. 438 X tribus abducuntur. 4 Reg.(31) 17. ὀψὲ δὲ Σαλμανάσαρον, ἀλοιήτειραν Ἄρηος tandem Salmanasarem, vulnificum Martis 439 μάστιν ἀερτάζοντα, Θεός σφισιν ὦρσε γενέσθαι flagellum attollentem, Deus illis exuscitavit esse 440 ἐσχάτιον δήλημα. φίλων γὰρ ὁ πληθὺν ἑδέθλων extremo nocumento. amatis enim is multitudinem e sedibus 441 ἰλαδὸν ἐξετίναξε καὶ Ἀσσυρίων ἐπὶ γαῖαν turmatim excussit et Assyriorum in terram 442 ἤλασε καὶ Μήδων, ὅθεν οὔ σφισιν ἤντετο νόστος. abegit atque Medorum, unde nec illis obtigit reditus. 443 δῶκε γὰρ ἀλλοδαποῖς αὐτῶν χθόνα καρπώσασθαι. tradidit enim peregrinis illorum terram fruendam. 444 Reliquarum duarum tribuum captivitas. 4 Reg.(32) ultimo.(33) 2 Paral.(34) ult. ἀλλ’ ἔτι καὶ δύο φῦλα μεθύστερον εὐρυάγυιαν sed insuper etiam duas familias post haec latiplateam 445 εἰς Βαβυλῶνα πάτρης ἀπενόσφισε Ναβχοδονόσσωρ, in Babylonem ex patria transtulit Nabuchodonosor, 446 ἄνδρας ὁμοῦ καὶ παῖδας ἐϋζώνους τε γυναῖκας, viros simul et pueros succinctasque foeminas, 447 πανσυδίῃ δμηθέντας ὑπὸ στυγερῇσιν ἀνάγκαις penitus subactos tristibus difficultatibus 448 λιμοῦ καὶ πτολέμοιο· καὶ εἰς χθόνα κάββαλε τείχη famis et belli: adhaec ad terram demolitus fuit moenia 449 ἄστεος, Ἡφαίστῳ δ’ ἱερὸν δόμον ἠΐστωσε. urbis Vulcanoque sacram domum evertit. 450 σὺν δὲ δοριδμήτοις Δανιὴλ ἔτι νήπιος ἦεν· et cum captivis etiam Daniel adhuc puer fuit: 43v/44r 451 ὃς μέγα φῶς τάχ’ ἔγεντο δυηπαθέεσσιν ἑταίροις qui ingens lumen mox factus est adflictis sociis 452 καὶ διὰ πάνσοφον ἦτορ ἐϋκλέος ἔλλαχε τιμῆς. et propter sapientiss(imum) pectus illustrem adeptus est honorem. 453 Causa afflictionis(35) Iudaeorum. τόσσην μὲν Θεὸς ἧκεν Ἰουδαίοισιν ὀϊζύν, tantam Deus immisit Iudaeis calamitatem, 454 οὕνεκεν εἰδώλοισιν ἐπέτραπον ἦτορ ἅμ’ ἄλλοις quia idolis adiecerant animum una cum aliis 455 ἔθνεσι δυσπλανέεσσι, Θεοῦ λόγον οὐκ ἀλέγοντες gentibus seductis, Dei verbum nihili aestimantes 456 μηδομένου σφίσιν ἐσθλόν, ἐπεὶ μάλα πολλὰ παρεῖπον cupientis illis bene, quandoquidem valde multis admonuerant (eos) 457 μάντιες, οἱ δ’ ἀνέμοισιν ἐτώσιον ἦχον ἔπεμψαν. vates: at illi ventis irritum sonum miserant. 458 τοὔνεκα δυσμενέων πέσον εἰς λίνα καὶ χέρ’ ἁλόντες· ideo hostium devoluti sunt in retia et manus capti: 459 τοῖς ὕπο πεντήκοντα καὶ εἴκοσι μὲν λυκάβαντας inter quos quinquaginta et viginti annos 460 ζῶον ἐεργόμενοι. κατὰ δ’ αἰθέρος ἷξεν ἀρωγὴ vixerunt detenti. sed a caelo auxilium venit 461 Cyrus in patriam remittit Iudaeos sumptusque ad aedificat(ionem) templi confert. I Esdrae 1. Ioseph. 11 antiqu.(36) 1. I Es.(37) 6. 11 antiq. 4. I Esd. 7. I Esd. 4. 11 Ioseph. 2. ἀπροφάτως. Κῦρος γὰρ ἑλὼν πόλιν ἔκ σφεας αἰνῆς ex improviso. Cyrus enim capta urbe e gravi eos 462 ῥύσατο δουλοσύνης, πάτρην δ’ ἀπέδωκε νέμεσθαι liberavit servitute patriamque reddidit colendam 463 σὺν νηοῦ τεύχεσσι, τά τ’ ἔξελε Χαλδαίων ἴς. cum templi instrumentis, quae exemerat Chaldaeorum violentia. 464 πολλὰ δὲ χρήματ’ ὄπασσε, θεουδέος ἄμπυκα νηοῦ multos etiam sumtus impendit, divini fastigium templi 465 ὡς πάλιν ὑψώσειαν, ἄναξ Θεὸν ἀμφαγαπάζων· ut iterum extollerent, rex Deum diligens. 466 πολλὰ δὲ καὶ μετόπισθε φίλος σφιν ἔνειμε Δαρεῖος· multos etiam deinde amicus illis attribuit Darius, 467 οἷς κλυτὸν ἔργον ὄφελλε καὶ ἀγλαὸς Ἀρταξέρξης, quibus celebre opus adiuvit, et magnificus Artaxerxes, 468 ὃν μακρόχειρα καλεῦσιν, ἐπεὶ δηθύνετο μόχθος quem Longimanum vocant: nam procrastinabatur opus 469 βασκανίῃ δολεραῖς τε κατηγορίῃσιν ἐκείνων, invidia et fraudulentis criminationibus eorum, 470 οἳ κακὰ τεκταίνοντες ἐναντίοι ἦσαν Ἑβραίοις qui mala struendo adversi erant Ebraeis 471 καί σφεας ᾐτιόωντο παρ’ ὑψιθρόνοις βασιλεῦσιν. et eos culpabant apud altithronos reges. 472 ὀψὲ δ’ ὅμως κρήδεμνα πολυκμήτοιο πόληος sero tamen muri laboriosae urbis 473 καὶ πύργοι σφιν ἀνέσταν, ἄειρε δὲ κύδιμον ἄκρην et turres illis erecta sunt, et sustulit illustrem verticem 474 δῶμα Θεοῦ, μεγέθει καὶ κάλλεϊ πλήθεϊ θ’ ἁγνῶν domus Dei, magnitudine et elegantia ac multitudine castorum 475 μυστιπόλων ἱεροῖς τε σεβάσμασι πάντοτ’ ἀγητόν. sacerdotum sanctisque ceremoniis ubique mirabilis. 476 Regiminis Iudaici forma usque ad Alex(andrum) M(agnum). Ἑβραῖοι δ’ ἄρ’ ὄπισθεν Ἀλεξάνδρου μέχρις ἀρχῆς Ebraei autem deinceps Alexandri usque ad dominationem 477 Περσειδέων διέμειναν ὑπὸ σκήπτροισι μοναρχέων· Persicorum permanserunt sub potestate monarcharum. 478 Persici reges omnes benefici in Iudaeos praeter Ochum. chron. Phil. lib.(38) 2. οἵ σφισιν ἤπια πάντες ἐβουλεύσαντο καὶ ἔρξαν qui eis bene omnes voluerunt et fecerunt 44v/45r 479 πλὴν Ὤχου, μόνος ὅς σφιν ἀεικέα πολλὰ κόρυσσεν. praeter Ochum, solus qui illis indigna multa struxit. 480 ἐθνάρχαι δ’ ἡγοῦντο γένος σώζοντες Ἰούδα et gentiles principes imperitabant, genus ducentes a Iuda, 481 ἄχρις ἐπ’ Ἀντιόχοιο κακὴν ὀλοόφρονος ἀρχήν. usque ad Antiochi saevum tyrannici dominatum. 482 Alexandri beneficentia erga Iudaeos. 11 Ioseph.(39) 8. αὐτὰρ ἐπεὶ μέγας υἱὸς ἀγαυοτάτοιο Φιλίππου at cum magnus filius illustriss(imi) Philippi 483 ὑστατίου θρασὺ κάρτος ἀπημάλδυνε Δαρείου, ultimi audax imperium sustulisset Darii, 484 δὴ τότε καὶ μογεροῖσιν Ἰουδαίοισιν ἐπελθὼν tunc etiam aerumnosis Iudaeis adventans 485 πολλὴν εὐμενίην, εὐεργέα πολλὰ κόμισσεν. multum benevolentiae, beneficiorum multum attulit. 486 Exstincto Alexandro(40) monarchia eius in 4 regna distrahitur. Diodor. 18. Iust.(41) 13. εὖτε δ’ ἀμετρόποτός μιν ὑπ’ Ἄϊδος ἥρπασε Βάκχος, postquam vero immodice haustus ipsum ad inferos rapuerat Bacchus, 487 τάμνετ’ ἄφαρ τετραχθὰ δέμας πολυήνορος ἀρχῆς secabatur mox in quatuor partes corpus populosi regni 488 ἡγεμόσιν πισύρεσσιν, ὑπείροχον ὧν κράτος ἦεν· a ducibus quatuor, summa quorum potentia erat. 489 Ἠμαθίων μὲν πρῶτος Ἀχαιῶν τ’ ἤρξατ’ ἀνάσσειν· Macedonibus primus et Graecis coepit dominari; 490 δεύτερος αὖτ’ Ἀσίης ἐπ’ ἐλάσσονος ἔτραπετ’ ἀρχήν· secundus vero Asiae ad minoris se convertit imperium; 491 ἡγεσίην δὲ Σύρων τρίτος ἥρπασεν· ἀλλὰ τέταρτος ducatum Syrorum tertius arripuit; sed quartus 492 Νειλώης βαθύκαρπον ἐπῴχετο κλῆρον ἀρούρης. Niloticae fertilem invasit sortem terrae. 493 πλούτῳ δ’ αὖ δυνάμει τε προέδραμον οὐκ ὀλίγον περ opibus autem et potentia praecelluerunt non parum 494 Αἰγύπτου Συρίης θ’ ἡγήτορε τοῖν ἑτέροιϊν. Aegypti et Syriae duces reliquis duobus. 495 Reges Aegypti et Syriae affligunt Iudaeos. Iosephus. τὼ δὲ Παλαιστίνῃ μέσσῳ ἔνι πεπτηυίῃ qui etiam Palaestinam in medio iacentem 496 δηθάκις, ὡς ῥαιστῆρε λύκω ἐπὶ πόρτακι μούνῃ saepe, ut vastatores lupi invadunt vitulam solam, 497 ληΐδος ἰσχανόωντες, ἐπένθορον ἀμφετέρωθεν praedae inhiantes incursarunt utrinque 498 Palaestina comparatur navi fluctibus hinc illinc oppugnatae. καὶ ναέταις κακὰ τεῦξαν ἀπείριτα. Τοὔνεκ’ ἐῴκει et habitatoribus damna dederunt infinita. Ideo similis erat 499 δῖα Παλαιστίνη σχεδίῃ, μάλα τὴν ἐλελίζει inclyta Palaestina rati, valde quam agitat 500 πόντῳ νηχομένην ἰοειδέϊ κύματος ὁρμή· mari natantem nigro fluctus vis; 501 ζαχρηεῖς δ’ ἑκάτερθεν ἐπισπέρχουσιν ἰωκαὶ et vehementes hinc et illinc incumbunt flatus 502 ἀντιβίων ἀνέμων, λαβρὸν δέ οἱ ἔμπεσεν ὕδωρ· contrariorum ventorum, et rapida in eam irruit unda; 503 ἤδη δ’ αἰνομόροισι μετὰ πλωτῆρσιν ὀλέσθαι iamque infoelicibus cum nautis perire 504 φαίνετ’ ἀναστρεφθεῖσα πολυσμαράγοισι θυέλλῃς· videtur eversa multifrementibus procellis; 505 αὐτὰρ ὄμως φύγε πῆμα, τινασσομένη περ ἀηδῶς. sed tamen evadit e clade, concussa licet duriter: 45v/46r 506 ὣς ἄρ’ Ἰουδαίων πέδον ἀμφετίναξεν ὀϊζύς. ita etiam Iudaeorum solum iactavit calamitas. 507 12 Joseph. 1. 13 Antiq. 21. 12 Antiqu.(42) 2. τοὺς δὲ μάλιστα κάκωσε Λάγου πάϊς οὐλοόθυμος illos vero plurimum vexavit Lagi filius immitis  508 ὠμηστής τε Λάθουρος. ἀτάρ σφισι χεῖρα πέτασσεν et crudelis Lathurus. Sed eis manum aperuit 509 εὐεργὸν φίλα τ’ οἶδεν ἐϋφρονέων Φιλάδελφος. beneficam et bene consultum voluit sapiens Philadelphus. 510 Antiochi Epimanis saevitia in Iudaeos. 1 Maccab.(43) 1 usque ad 6. 12 Ioseph. Antiq.(44) 7. τοῖς δ’ οὐκ Ἀντιόχοιο κακώτερον ἔχραε πῆμα, Nec eos Antiocho saevior invasit pestis, 511 ὃν μανίης καλέουσι παρώνυμον· ἦ γὰρ ἐκεῖνος quem insaniae appellant cognomine; namque is 512 ἄμμιγα πάντ’ ἐτάραξε λυγρῇ τ’ ἐκύκησεν ὀϊζύϊ simul omnia conturbavit et tristi commiscuit calamitate 513 πολλά τε λοίγι’ ἔρεξε κατ’ ἀγλαὸν οὖδας Ἑβραίων. multaque pestilentia commisit in amoena terra Ebraeorum. 514 Θέσμια γάρ σφιν ἀπεῖπε νόμου πατρῷα φυλάξαι, Ritus enim illis interdixit legis patrios observare, 515 ὃν γράψας Θεὸς αὐτὸς ἐφ’ ὑψιβάτοιο κολώνης quam scriptam Deus ipse in altiiugo monte 516 δῶκε μετὰ στεροπῇσι βαρυσμαράγοις τε κεραυνοῖς dederat inter fulgura et gravisona fulmina 517 ζωῆς ἡγητῆρα καὶ ἰθυντῆρα γενέσθαι. vitae ducem et rectricem esse. 518 Τὸν δ’ ὅ γ’ ἀμαυρώσας θεοτερπέα νηὸν ἄναγνον Qua ille abrogata divinum templum impurum 519 ἠδὲ βέβηλον ἔθηκε, μυχὸν δὲ θεώτατον αὐτοῦ et profanum reddidit et adytum sanctiss(imum) eius 520 δυσσεβίαις ἐμίηνε· κάθισσε γὰρ ἔνδον ἄγαλμα impietate polluit: collocavit enim intus statuam 521 Ζηνὸς Ὀλυμπιακοῖο, νέον σέβας ὄφρα πέλοιτο. Iovis Olympiaci, novum veneramentum ut esset. 522 Πάντοθι δ’ εἰδώλων μιαροὺς ἱδρύσατο βωμοὺς Et ubique idolorum tetras constituit aras 523 Ἑβραίων καθ’ ἕδεθλα, φόνων τ’ ἔπλησεν ἅπαντα. Ebraeorum in sedibus caedibusque replevit cuncta. 524 Θεσπέσιον δὲ καὶ ἄστυ διήρπασε καὶ πυρὶ χώρους Sanctam etiam urbem diripuit et igni loca 525 παμπόλλους ἀμάθυνεν, ἅμα προβόλοισι δὲ πύργους complura vastavit, cum propugnaculis etiam turres 526 Maccabaei vindicant Iudaeos. 1 Mac. 2 etc. 12 Antiq. 8 usque ad 14. lib. 13. τείχεά τ’ εἰς χθαμαλὸν πέδον εἴρυσε. Τῇ δ’ ἄρα λύσσῃ murosque ad humile solum detraxit. Huic autem furori 527 ἀντιβίην τέλος ἦλθον ἀρηΐθοοι Μακαβαῖοι adversum tandem venerunt Marte prompti Macabaei, 528 μυστιπόλου γεγαῶτες ἀφ’ αἵματος· ἔμπαλι δ’ ἔθνος sacerdotali prognati a sanguine, et rursus gentem 529 ἤγαγον εἰς φάος ἐσθλὸν ἀπωσάμενοι ζυγὸν ἐχθρῶν. eduxerunt in lucem bonam amoto iugo hostium. 530 Regnant. 13 Iosephi 15(45) . Τῶν δὲ γένος κράτος εἶχεν ὑπέρτατον, ἄχρις ἱκέσθαι horum prosapia imperium tenuit summum, donec venit 531 Ῥωμαίων ὑπὸ χεῖρας ἀρήϊον ἔθνος Ἑβραίων· Romanorum in manus Mavortia gens Ebraeorum. 532 Romanorum monarchia. οἳ σχεδὸν ἔθνεα πάντα λίνῳ περικυκλώσαντες Qui ferme nationibus cunctis reti circumdatis 533 εὐρυτενεῖ γαίης κράτεον τότ’ ἀρείονα μοῖραν. late extenso terrae tenebant tunc optimam partem. 46v/47r 534 Τοὺς γὰρ Ἄρης κύδηνε μενέκλονος ἔξοχον ἄλλων, hos enim Mars decorabat bellipotens prae aliis 535 θῆκε δ’ ἐϋπτολέμους ἐπὶ θάρσεϊ κάρτος ἰάλλων et reddebat bellicosos, ad audaciam robur addens 536 εὐτυχίην θ’, ἣ πᾶσιν ἐπ’ ἔργμασι πρῶτα λέλογχεν, et foelicitatem, quae omnibus in rebus primas habet, 537 ἦρα φέρων σφίσιν αἰὲν ἐϋκλέος εἵνεκεν υἱοῦ gratificans eis semper celebris causa filii 538 Ῥωμύλου ἢ χρυσέην διὰ Κύπριδα, τῆς γένος ἦσαν. Romuli aut auream propter Venerem, cuius progenies erant. 539 Τοὔνεκα δὴ σφίσιν ἦεν ἀνίκητος δορὸς αἰχμή, ideo illis erat invicta hastae acies, 540 καὶ πάντας βασιλῆας ἑοῖς ὑπὸ ποσσὶν ἔθηκαν. et omnes reges suis pedibus subiiciebant. 541 Pompeius Iudaeos subiugat. 14 Ioseph.(46) 8. Plutarch. in Pompeio(47) . Οἱ δ’ ἄρ’ ἐπεὶ Συρίης τε καὶ Ἄσιδος εὐρὺ δάμασσαν qui postquam Syriae et Asiae latam debellarant 542 κάρτος, ἐδούλωσαν καὶ γείτονα λαὸν Ἑβραίων, potentiam, subegerunt etiam vicinum populum Ebraeorum, 543 εὖτε δυοῖν μενέδουπος ἀνίστατο δῆρις ἀδελφοῖν cum duos tumultuosa extitisset contentio inter fratres 544 ἀμφ’ ἀρχῆς· τότε γὰρ Πομπήϊος, ἔρνος Ἄρηος, de imperio ; tunc enim Pompeius, germen Martis, 545 ἤλυθεν, ὥς ποτε κίρκος ἐπέσσυτο μαρναμένοιϊν venit, ut olim accipiter ingruit pugnantibus 546 καὶ μυῒ καὶ βατράχῳ, τάχα δ’ ἄμφω δάπτεν ἀνηλῶς· muri et ranae et mox utrunque discerpsit ferociter ; 547 ἤλυθε καὶ τὸ παλαιὸν ἐλευθερίης σβέσε κῦδος venit et antiquam libertatis extinxit gloriam 548 πρῶτος, ὑπ’ Αἰνεαδῶν ζεύγλην πρόπαν ἔθνος ἐλάσσας. primus, sub Aeneadarum iugum totam gentem redigens. 549 Herodes Antipatri fil(ius) (48) rex Iudaeae creatur a Romanis.(49) 14 Ios.(50) 26. 14 Antiq.(51) 15. Οἱ δ’ ἄρ’ Ἰουδαίης οἰήϊα λαοβοτείρης qui Iudaeae regimen populosae 550 Ἡρώδῃ τρώκτῃ καὶ ἀπηνέϊ δημολαφύκτῃ Herodi astuto et crudeli plebivoratori 551 δῶκαν ἔχειν, υἱῷ δορυθαρσέος Ἀντιπάτροιο· tradiderunt tenendum, filio pugnacis Antipatri: 552 ὅς ποτ’ Ἰδουμαίης ἡγήσατο, πολλὰ δ’ ἐώργει qui olim Idumaeam gubernaverat multaque fecerat 553 χρήσιμα Ῥωμαίους κατὰ ποικίλον ἔργον Ἄρηος. commoda Romanis inter varium opus Martis. 554 Christus nascitur. Matth. 2. Lucae 2. ἡνίκα δ’ αὖ λύκος οὗτος ἑοῖς ὀνύχεσσιν ἔεργε caeterum cum lupus iste suis unguibus teneret 555 λαὸν Ἰουδαίων, τότ’ ἐφέσσατο σῶμα βρότειον populum Iudaeorum, tunc induit corpus humanum 556 καὶ φύσιν ὑψίστοιο Πατρὸς Γόνος· ὃν τέκεν ἁγνὴ et naturam altiss(imi) Patris Filius, quem peperit casta 557 παρθένος, ἣν οὔπω τις ὑπὸ ζυγὸν ἤγαγεν ἀνήρ, virgo, quam nunquam ullus sub iugum duxit vir, 558 λυτρωτὴν μερόπεσσι χαμερπέσι, τούς ποτ’ ἀναιδὴς redemtorem hominib(us) humi reptantibus, quos olim impudens 559 ἑρπυστὴρ ἀπάτησε μόρου δελέασμα δεδέχθαι. serpens deceperat, mortis escam ut caperent. 560 Exstincto Herode (17 Ioseph. 14(52) ) praesides Romani(53) tyrannice imperantes defectionis occasionem praebent. Ioseph. 2 lib. c. 13 de bello Iud(aico) Εὖτε δ’ ἀποψύξας βίον ἀγκυλόμητις ἀπέπτη ubi vero exhalata vita fraudulentus avolavit 561 Ἡρώδης ζοφόεντος ὑπαὶ κευθμῶνα βερέθρου Herodes tenebricosi in carcerem barathri, 562 τλήσων ἀσβέστοιο πυρὸς φλόγα, δὴ τότε μοῖραν passurus aeterni ignis flammam, tunc partem 47v/48r 563 κοιρανίης κτεάτισσε γένος μυσαροῖο τυράννου regni possedit genus scelerati tyranni 564 ὠκύμορον, μοῖραν δ’ ἐρατῆς χθονὸς εἶχον ἔπαρχοι caducum, et partem amoenae terrae tenuerunt praesides 565 Καισάρεοι· τῶν ὕβρις ἀτάσθαλα πολλὰ καμοῦσα Caesarei; quorum insolentia flagitiosa multa perpetrans 566 αἰνότατον τάχα πῆμα καὶ ἔσχατον ἦμαρ Ἑβραίοις tristiss(imam) subito cladem et extremum diem Ebraeis 567 ἀχθομένοισι πέλασσε Θεοῦ κατ’ ἀμείλιχον ὀργήν. vexatis conciliavit secundum immitem Dei iram. 568 Iudaei deficient. οἱ γὰρ ἀμήρυτον ἄχθος ὀϊζύος ὀτλεύοντες ipsi enim infinitum onus calamitatis tolerantes 569 εἰς τέλος οὐχ ὑπέμειναν ἐπιβρίθουσαν ἀνάγκην tandem non sustinuerunt ingravescentem difficultatem 570 Ἀβραμίδαι, Ῥώμης δὲ βαρὺν ζυγὸν ἐξετίναξαν Abramidae et Romae grave iugum excusserunt 571 ὑβριστήν τε χαλινὸν ἀπέπτυσαν εὐρυμεδούσης. et insolens fraenum respuerunt latiregentis. 572 ἡ δ’ ἄρ’ ἀτεμβομένη τιμῆς, ἧς οὐδὲν ἀγαυοῖς quae spoliata honore, quo nihil inclytis 573 σκηπτούχοις πρότερον καὶ φίλτερον, αὐτίκ’ Ἄρηος regibus prius et charius, repente Martis 574 πυρσὸν ἐπί σφιν ἄειρεν ἀϊστωτῆρα πολήων. facem contra illos sustulit populatricem urbium. 575 Vespasianus dux belli adversus Iudaeos. 3 Ios. 1 de bello Iud(aico) πέμψε δὲ Βεσπασιανὸν ὁμοῦ παμπληθέϊ λαῷ et misit Vespasianum cum numeroso exercitu, 576 μαινομένων τίσασθαι ἀπειθέα λαὸν Ἑβραίων furentium ut ulcisceretur rebellem populum Iudaeorum 577 χώρην ἐκπέρσαντα καὶ ἕδρανα κάλλιμα χώρης. regione expugnata et oppidis pulchris regionis. 578 et post eum Titus. 5 Ioseph.(55) 14 de bello Iud(aico) (56) Τῖτον δ’ ἧκεν ἔπειτα μενέκλονον, εὖτε θοώκων Titum etiam misit postea bellicosum, quam in solium 579 κυδαλίμων ὁ πατὴρ ἐπεβήσατο καὶ λάβεν ἀρχήν. Augustum pater evectus fuit et accepit imperium. 580 Iudaeae vastatio per comparationem. Ioseph. lib. 3 et 4. Ῥωμαῖοι δ’ ἄρα μῆνιν ἐνὶ στήθεσσι βαλόντες Romani igitur ira in pectoribus concepta 581 πρῶτον ἅπαντ’ ἐθέριζον ἐπ’ ἀντιμόθοισι θορόντες primum omnia vastarunt in rebelles impetu facto 582 χειμάρροις ποταμοῖσιν ἐοικότες, οἳ φορέονται torrentium fluminum in morem, qui feruntur 583 σὺν πατάγῳ κατ’ ὄρεσφιν ὀπαζόμενοι Διὸς ὄμβρῳ, cum strepitu de montibus, aucti Iovis pluvia, 584 ὃν Ζεὺς λαβρότατον προΐει κάκ’ ἀειδέα τεύχων quam Iupiter copiosam emittit, mala improvisa apparans 585 ἀνδράσι λευγαλέοισιν, ὅσοις ζαμενῶς χαλεπαίνει, hominib(us) improbis, quibus vehementer irascitur, 586 ὅττι δίκην ἐλάουσι Θεοῦ τ’ ὄπιν οὐκ ἀλέγουσι· quod iusticiam expellunt Deique intuitum non curant; 48v/49r 587 τῷ σφισιν ἐξαπίνης ὑετῶν μένος ὦρσεν ἐπελθεῖν· ideo illis desubito pluviarum vim excitat ingruere; 588 αὐτίκα δ’ εἰς πεδίον θολεραὶ κατιᾶσι χαράδραι, mox in campum turbidi descendunt torrentes 589 καὶ ποταμοὶ πλήθουσι· κατήριπε δ’ ἔργ’ ἀνθρώπων et fluvii augescunt, ac prosternuntur opera hominum 590 μαινομένοις πελάγεσσι, τὰ δ’ ἕρκεα μακρὰ δαΐζει grassantibus exundationibus, et septa ampla vastat 591 αὐτοῖς σὺν ναέτῃς καὶ κτήνεσιν οὐλοὸν ὕδωρ ipsis cum habitatoribus et iumentis saeva aqua 592 ἐσσυμένων ποταμῶν, τῶν κε σθένος οὔτις ἐρύκοι, ruentium fluminum, quorum vim nemo inhibeat 593 καὶ μάλα περ μεμαώς, ἐπειή σφιν ἀάσχετος ὁρμή· quantumvis annixus, quandoquidem illis violentus impetus: 594 ὣς οἱ θέσκελον οὖδας ἐπιτροχόωντες Ἑβραίων ita hi sanctam terram incurrentes Ebraeorum 595 δῄωσαν περὶ πάντα καὶ ἐς κονίην ἐβάλοντο populati sunt undique omnia et in pulverem deiecerunt 596 κώμας σὺν πολίεσσι, βροτῶν δ’ ἐξ αἷμα κέδασσαν. vicos cum urbibus hominumque sanguinem dissiparunt. 597 Hierosolyma obsidentur (Ios. li.(57) 6 cap.(58) 3) et extremis malis intra et extra opprimuntur(59) . αὐτὰρ ἐπεὶ τὰ μὲν ἄλλα διέπραθον ἄστεα γαίης, caeterum cum reliqua excidissent oppida terrae, 598 ὀψὲ καὶ ἀντιθέων Σολύμων βασιλήϊον ἕδρην tandem etiam divinorum Solymorum regiam sedem 599 ἱππήων πεζῶν τε νέφει περικυκλώσαντο equitum et peditum nube cinxerunt 600 θεσπεσίῳ, ὅτε πλῆθος ἀθέσφατον ἐντὸς ἔεργε. infinita, cum multitudinem innumerabilem intus teneret. 601 νήριθμοι γὰρ τείχε’ ἐϋστεφάνοιο πόληος innumeri enim muros munitae civitatis 602 ἠμφιέσαντο κακῆς ἀλκτήρια δηϊοτῆτος. circundederant sibi ut tristis propugnacula belli. 603 ἔνθα πανυστατίη σφισὶν ἔμβαλεν οἶτον ἀνάγκη ibi ultima eis accersivit pestem difficultas 604 ἄρρητον, νήκεστον, ἐπεὶ λίνα παντόθε Ποιναὶ infandam, incurabilem, postquam retia undique Poenae 605 μακρὰ περιστήσαντο, τά περ βροτὸς οὔποτ’ ἄλυξεν, longa circumduxerant, quae mortalis nunquam evitat, 606 ὃς Θεὸν αὐτὸν ἄτισσε καὶ εἰς τέλος ὕβριν ἀέξει. qui Deum ipsum contemtui habet et ad finem iniquitatem fovet. 607 Pestis, lib. 7 cap.(60) 17 etc. caedes, Iosephus multis in locis. fames, 6 lib. cap.(61) 11. 14. 16. lib. 7 cap.(62) 7. 8. καὶ γὰρ ὁμοῦ λιμός τ’ ἐδάμα καὶ λοιμὸς Ἑβραίους. namque simul fames conficiebat et pestis Ebraeos. 608 ἔνδοθι δ’ αὖ τειχέων τε καὶ ἔκτοθι λοίγιος Ἄρης intra etiam muros et extra pernicialis Mars 609 μαίνετο, δακρυόεσσα δὲ πάντοθι φαίνετ’ ὀϊζύς. saeviebat, et lachrymabilis ubique apparebat calamitas. 610 εἴ τις μὲν φύγε λοιμὸν ἀνηλέα, τόνδ’ ἐμάραινε si quis effugerat pestem immisericordem, hunc lenta tabe conficiebat 611 γυιοτακὴς τάχα λιμός, ἐπεὶ μίνυθέ σφισιν εἶδαρ emacians subito fames, siquidem deficiebat eos cibus 612 εἰς ἓν ἀγειρομένοισι. τίς ἂν δὴ πλήθεϊ τόσσῳ in uno loco congregatos. quodnam multitudini tantae 49v/50r 613 σῖτος, ἴσος ψαμάθοις περ, ἅλις πόρσηνεν ἐδωδῆς; frumentum, aequale arenis licet, satis praestitisset cibi? 614 ὅντινα δ’ αὖ λιμοῦ θυμαλγέος οὐ φθίσις εἷλε, quemcunque autem famis tristificae non tabes ceperat, 615 τόνδ’ ἕλεν ἐμφύλοιο μόθου ξίφος, οὕνεκ’ ἄρ’ αὐτοὶ hunc cepit intestini tumultus gladius, quia et ipsi 616 ἔνδον ἐπ’ ἀλλήλοισι μάχην καὶ κῆρας ἔθεντο. intus sibi mutuo pugnam et mortem afferebant; 617 ἄλλον δ’ ἄλλα κέλευθα φέρον στονόεντος ὀλέθρου. aliumque aliae viae auferebant luctuosi interitus. 618 πάντῃ γὰρ στρωφῶντο καὶ εἴδεα ποικίλα μοίρης passim enim versabantur et species varias fati 619 οὐλομένης τέκταινον ἐπ’ ἀνδράσι Κῆρες ἐρεμναί. exitiosi fabricabant hominibus Parcae obscurae. 620 αἰνομόρων δ’ ἄρα τόσσον ἐδάμνατο πλῆθος Ἑβραίων, ac miserorum tanta necabatur multitudo Ebraeorum, 621 ὡς σχεδόν ἐστὶν ἄπιστον. ὁ γὰρ Θεὸς οὐδὲν ἄμυνεν ut ferme sit incredibile. nam Deus non succurrit 622 οὐδ’ ἄρ’ ἐελδομένοισιν ἀμηχανίης πόρεν ἄλκαρ. neque optantibus difficultatis praestitit remedium. 623 Deus gratiae contemptores(63) non exaudit. Hier. 11 clamabunt ad me, et non exaudiam etc. Proverb. 1. ἤπιός ἐστι Θεὸς μέν, ἑὴν δέ τε πᾶσιν ἀρωγὴν propitius est Deus quidem suamque omnibus opem 624 πορσύνει χατέουσιν, ὅσοι κατ’ ἀμύμονα καιρὸν offert egentibus, quicunque in fausto tempore 625 εὐμενίης καλέουσιν ἀλεξιάρης χερὸς ἀλκήν. benevolentiae vocant salutiferae manus opem. 626 φρικτὸς δ’ αὖ τοῖσδεσσιν, ἔχων πάγκωφον ἀκουήν, saevus autem illis, habens plane surdam aurem, 627 οἳ χάριτος παρίδωσι φιλόφρονος ἦμαρ ἀπελθεῖν. qui gratiae sinunt benignae diem abire. 628 ὣς κ’ ὀλοοῖς τότ’ ἔφηνεν ἀπόστροφον οὖας Ἑβραίοις, sic etiam perditis tunc ostendit aversam aurem Ebraeis, 629 καὶ μάλ’ ἐελπομένοις περ ἀκεσφόρον ἦμαρ ἰδέσθαι, quantumvis sperantibus salutarem diem intueri, 630 οὕνεκα τὸ πρὶν ἀφῆκαν ὑπαντιόωσαν ἀρωγήν. quia antea neglexerant occurrens auxilium. 631 Urbis Hierosol(ymitanae) expugnatio, direptio, incensio. Ioseph. lib. 7 cap.(64) 9. 10 usque ad 18. ὀψὲ δ’ ἄρ’ ἀμφὶ πόληος ὑπερθύμοιο καμόντες tandem vero circa civitatem obstinatam cum laborassent 632 πολλὰ μάλ’ Ἰταλίδαι κρατερόφρονες ἤνυσαν ἔργον valde multum Itali animosi, perfecerunt opus 633 ἄσπετον ἠδ’ ἕλον ἄστυ βροτοῖς πάντεσσιν ἀγαστόν. arduum atque ceperunt urbem hominibus cunctis admirandam. 634 καὶ τότ’ ἄγαλμα Θεοῦ, μακάρων ἕδος ἠδὲ τιθήνη et tunc delicium Dei, beatorum sedes atque nutrix 635 σκηπτούχων μεγάλων τε θεοπνεύστων τε προφητέων regum magnorum Deique spiritu praeditorum prophetarum 636 καὶ πόλις ἡ τὸ πάροιθε πανόλβιος ὤλεσε κῦδος et civitas illa antea fortunatissima amisit gloriam 637 πᾶσιν ἐπιχθονίοισιν ἀοίδιμον, αἶψα δ’ ἔγεντο apud omnes homines decantatam moxque facta est 638 ἀνθρώπων ἐπίχαρμα καὶ εἰς κόνιν ἤριπ’ ἀμαυρήν. hominum irrisio et in pulverem cecidit evanidum. 50v/51r 639 Romani vastantes urbem comparantur lupis ovile diripientibus. Αὐσόνιοι δ’ ἔντοσθε κυδοίμεον ἠϋτε θῶες ac Itali in ea tumultuati sunt, veluti lupi cervarii 640 ὠμοβόροι, τοῖς δηρὸν ἀναιδὴς ἵετο θυμὸς crudivori, quibus diu impudens cupiebat animus 641 ἐγχρίμψαι μήλοισι, τὰ δ’ ἕρκεα πύκν’ ἀπέρυξε. adoriri oves; sed septa densa abarcuere (eos); 642 Πολλὰ δὲ πειρήσαντες, ἐπεὶ μέγα λιμὸς ἐπείγει, multaque periclitati, quia nimium fames urget, 643 ὄψ’ ἐσόδοιο τύχησαν, ἑὸν τελέουσι δ’ ἐέλδωρ· tandem aditum nacti sunt suumque perficiunt desiderium 644 εὕδοντος μογεροῦ σημάντορος ἠδ’ ἀπεόντων dormiente laborioso pastore atque absentibus 645 τῆλε κυνῶν τάχα μὲν γναθμοῖς περὶ μῆλα λαβόντες procul canibus; statim rictibus oves comprehendentes 646 ἀθρόα δαρδάπτουσιν ὑπὸ κνέφας· ἄλλα δ’ ἐπ’ ἄλλοις confertas dilacerant sub noctem, aliaeque super aliis 647 δάμναται ἕρκεος ἐντός, ὃ πᾶν στένεται νεκύεσσιν· necantur septum intra, quod totum arctatur cadaveribus; 648 οἱ δ’ οὔπω λήγουσι, πρὶν ἐμπλησθῶσιν ἐδωδῆς ac hi necdum desinunt, priusquam saturati sint cibo 649 ὠμῆς καὶ καμάτῳ σφίσι φοίνια γυῖα βαρυνθῇ· crudo ac labore ipsis cruenta membra graventur; 650 ὣς τόθ’ ὑπ’ Αὐσονίοισιν ὀρώρει λυγρὸς ὄλεθρος sic tunc ab Ausoniis excitata fuit misera strages 651 πλήθεος ὀλλυμένοιο καὶ εἰς κόρον ἠδ’ ἐπὶ τέρψιν turba pereunte et ad satietatem et(66) voluptatem 652 κτεινομένου· φοβερὸν δὲ κατὰ πτόλιν ἔπλετο πάντῃ interfecta ; tristeque per urbem fuit ubique 653 οἴκτιστόν τε θέημα, καὶ αὐτοῖς οἰκτρὸν ἰδέσθαι, ac plane miserabile spectaculum, etiam ipsis miserum aspectu, 654 οἳ τότε πόρθεον ἄστυ, καὶ ἐσσομένοισιν ἀκοῦσαι qui tum expugnabant urbem, et posteris auditu 655 ῥιγεδανόν. Πάντῃ γὰρ ἔην στόνος, ἄλγος, ὀϊζύς, terribile ; ubique enim erat gemitus, dolor, calamitas, 656 οἰμωγή, φόνος, οἶκτος, ὅσον δολιχότροχος αἰὼν planctus, caedes, miseria, quantam prolixa aetas (mundi) 657 οὔποτ’ ἐν ἀνθρώποις κατὰ παντρόφον ἔδρακε γαῖαν. nunquam inter homines per almam vidit terram. 658 Captivorum calamitas. Ioseph. libro(65) 7 cap. 16. 20. 22. 24. ὅσσων δ’ αὖ πνοιῇσιν ἐθάλπετο γυῖα καὶ ἦτορ Quorumcunque vero spiritu fovebantur membra et cor 659 εἰσέτι μήτ’ ἐκίχησε βέλος κρυόεντος ὀλέθρου adhuc neque consecutum fuerat telum rigidae mortis 660 χάρμης ἐν στροφάλιγγι δεδουπόσιν ἄμμιγ’ ἑταίροις, pugnae in turbine interemtis cum sociis, 661 τῶνδ’ οἱ μὲν πέρναντο διὰ χθονὸς ἔνθα καὶ ἔνθα horum alii vendebantur per orbem terrarum huc et illuc 662 κέρματος ἀντ’ ὀλίγοιο, σὺν αἴσχεσιν ἄλγεα πάσχειν aere pro exiguo, ut cum ignominia dolenda paterentur 663 δουλοσύνης τ’ ἐπὶ μόχθον ἀεικέα χεῖρα βαλέσθαι· ac servitutis ad laborem immitem manum verterent. 664 τοὺς δ’ ἀπὸ νικητῆρες ἀγίνεον Ἰταλιῶται Alios victores abducebant Itali, 51v/52r 665 πανδήμους κατ’ ἀγῶνας ἐναντία θηρσὶ μάχεσθαι publicis in certaminibus adversus feras ut pugnarent 666 ἐν Κύκλῳ, λαῶν μετὰ τέρψεϊ παπταινόντων in circo, populo cum voluptate adspiciente, 667 ἀβληχρόν τιν’ Ἄρηα, μινυνθάδιον δέ τ’ ἄεθλον, imbellem quendam Martem, breveque certamen 668 ἢ καὶ ἀμοιβαίαις, ὅτε κοίρανος αἰνὸς ἔπειγε, aut etiam alternis, quando herus saevus iubebat, 669 πληγαῖς ἀλλήλων κέρσαι βιότοιο κελεύθους· ictibus inter se ut secarent vitae meatus. 670 λοιποὶ δ’ εἰς χθόνα πᾶσαν ἀλήμονες ἐσκίδναντο Reliqui autem in terram universam vagi dissipabantur, 671 πᾶσιν ἐπιχθονίοισιν ὑπόψιοι, οὐδὲν ἔχοντες cunctis terrae habitatoribus suspecti, nihil habentes 672 ἀσφαλὲς οἰκεῖόν τ’, οὐ μὲν κτέαρ, οὐδέ τ’ ἔδεθλον. tuti propriique nec opes nec sedes. 673 Τίς κεν σφέων τόσα λυγρὰ διαπρήξειεν ἀοιδῇ Quisnam illorum tanta mala continuare queat carmine 674 ἐξενέπων, εἰ καὶ πυκινῆς φρενὸς ἐκπροϊάλλῃ enarrando, etiamsi ex docto pectore emittat 675 εὐεπίης τόσον ὄμβρον, ὅσον λιγύφωνος Ἀπόλλων eloquentiae tantum imbrem, quantum canorus Apollo 676 Ἑρμῆς θ’, ὅν τε λόγου μεδέειν φάτις ἐστὶ παλαιῶν. Mercuriusque, quem sermoni praeesse opinio est veterum? 677 Causae excidii Iudaici. Matth. 23, Luc. 18. τὴν δὲ Θεὸς βαρύμηνις ἐπὶ σφίσι θῆκεν ἀμοιβήν, porro hanc Deus iratus illis inflixit poenam, 678 οὕνεκ’ ἄρ’ ἀμπλακίη σφίσιν ἄτροπος εἰς τέλος ἦλθεν quoniam malitia ipsis pertinax ad finem pervenerat 679 ὕβρις θ’, ἣ πολύχαλκον ἐς οὐρανὸν ἄχρις ἀέρθη. et petulantia, quae aereum in caelum usque attollebatur; 680 καί ποτε δὴ χρέος ἦν σφέας ἀθρόα πάντ’ ἀποτίσσαι, et aliquando oportebat eos confertim omnia luere, 681 ὅσσα περ αἴσυλ’ ἔρεξαν ἀτασθαλίῃσιν ἀνάλτοις· quaecunque iniqua fecerant peccatis rigidis: 682 ὅττι θεόφθεγκτον ῥίψαν λόγον αἰὲν ἀήταις quod divinum obiecissent verbum semper ventis  683 καὶ κήρυκας ἔνηραν ἀμειλίκτοισι φόνοισιν, et legatos interfecissent saevis caedibus, 684 οἳ χρηστοῖς ἐπέεσσι Θεοῦ φέρον εὔφρονα βουλήν· qui salutaribus verbis Dei proferebant benignum consilium: 685 οὓς σκοτεραῖς φυλακῇσιν ὑπὲρ θέμιν ἠδ’ ὑπὲρ αἰδῶ quos in umbrosos carceres ultra ius et pudorem 686 ἔμβαλον ἠὲ δίωξαν ἑῆς χθονὸς ἐκπλανάασθαι, coniecerant aut persecuti fuerant, ut ex eorum terra essent profugi, 687 ἢ θεῖνον νιφάδεσσι λίθων ἢ νηλέϊ χαλκῷ, aut percusserant nivibus lapidum aut crudeli ferro, 688 ὅσσα τ’ ἄρ’ ἄλλ’ ἐνόησαν ἀπηνέος εἴδε’ ὀλέθρου· ac quascunque alias excogitarant saevae formas necis. 689 Matth. 27, Mar. 15, Luc. 23, Ioan. 18. οὐ μόνον, ἀλλὰ καὶ Υἱὸν ἀειζώοιο Τοκῆος, non solum, sed et Filium aeterni Patris, 690 ὅν σφισι παντοίης χραισμήτορα πέμψεν ἀνάγκης quem ipsis omnis propulsatorem miserat necessitatis, 52v/53r 691 ἀγγελίην προάγοντα φερέσβιον ὧν ἀπὸ κόλπων, nuncium proferentem salutare eius ex sinu, 692 ζωῆς νοσφίσσαντο καὶ ὡς ἀλιτήριον ἄνδρα vita spoliarant et, tanquam sceleratum virum, 693 ἄλγεα πολλὰ φέροντα καὶ αἴσχεα τλήμονι θυμῷ cruciatus multos tolerantem et ignominias patienti animo, 694 εἰς πρέμνον σταυροῖο τετράξυλον ἐξετάνυσσαν. in truncum crucis quadrifidum extenderant. 695 τοὔνεκ’ ἀνέπλησαν στυγερὴν τίσιν ὀψὲ καὶ αὐτοί, ideo persolverunt horrendam poenam tandem et ipsi, 696 πᾶσι μὲν ἀνθρώποις φανερὸν παράδειγμα γεγῶτες, cunctis hominibus manifestum exemplum facti: 697 Omnes verbi contemptores(67) puniuntur. Levit. 26, Esaiae 1, Hier. 11, Gal. 6. ὡς ποινὴ μάλα πᾶσιν ἐπέσσυται, οἳ λόγον ἐσθλὸν quod ultio prorsus super omnes ruit, qui verbum sanctum 698 ἀθανάτου Μεδέοντος ἀτημελίῃσι διδοῦσιν immortalis Domini contemtui tradunt 699 ὕβρεΐ τ’ αἰσχύνουσιν ἀγήνορι· τοῖσιν ὀϊζὺν et contumelia dehonestant superba; his miseriam 700 πάμφθορον, ὀψιτέλεστον ἀνήκεστόν τε πελάζει. exitialem, extremam et insanabilem affert. 701 ἄλλα γὰρ εὐσπλάγχνοιο Θεοῦ νόος ἔξοχα τλήμων in aliis enim misericordis Dei mens apprime tolerans, 702 οὔποτ’ ἀτιμίης φορέει σκληραύχενος ὕβριν. numquam ignominiae patitur pertinacis insolentiam. 703 Homo conditus ad imaginem Dei qualis ante lapsum. Παντομέδων Θεὸς ἐσθλὸς ἑὴν πρὸς ἀειδέα μορφήν Deus omnipotens suam ad invisibilem formam, 704 εἰκόνα θηητὴν πλάσεν ἔμμεναι ἀνέρα, φύτλης imago admiranda ut esset, formavit hominem, generis 705 ἀνδρομέης γενέτην πρωτόσπορον, ἔξοχ’ ὅμοιον humani parentem primum excellenter similem 706 τέκτονος ἀρχετύπῳ· τῷ γὰρ περικαλλέα μοῖραν fabri archetypo. huic enim insignem partem 707 ἧς ζωῆς σοφίης τε δικαιοσύνης τε πόρισσεν. suae vitae, sapientiae et iusticiae impertiit. 708 Imago Dei. ἐν φρεσὶ μὲν Κτιστῆρος ἑοῦ παμφεγγέα γνῶσιν in mente creatoris sui illustrissimam noticiam 709 ἔλλαχεν, ᾗ καὶ ῥεῖα διέκρινεν κακὸν ἐσθλοῦ. sortitus fuit, qua etiam facile discernebat malum a bono. 710 ἐν δὲ θελήσεϊ πάμπαν ἑκούσιον ἔσχε μενοινήν, in voluntate vero prorsus liberum habuit arbitrium, 711 θερμὸν ἀεὶ Πλαστῆρος ἑοῦ θάλπουσαν ἔρωτα ardentem semper Opificis sui fovens amorem 712 πειθομένην τε Θεοῖο κελεύμασιν αἰὲν ἑτοίμως. et oboediens Dei mandatis semper prompte. 713 ἡ κραδίη δ’ ἄρα πᾶσα Θεοῦ ῥυθμίζετο θεσμῷ cor autem totum Dei congruebat legi 714 αὐτομάτως καὶ πάντα πάθη σύμμορφα λελόγχει. sponte, et omnes affectus conformes nactum erat. 715 τοὔνεκεν οὐ χρήϊζε νόμων, οὐ δεύετ’ ἐφετμῆς ideo non indigebat legibus, non opus habebat iussu 716 ἰσόθεος τότ’ Ἀδὰμ πρὸς ἀρείονα κεντιζούσης. Deo similis tunc Adam ad meliora stimulante; 717 αὐτοῦ γὰρ φύσις εἶχεν ὁμόγνιον ἔνδοθι θεσμόν. ipsius enim natura tenebat innatam in se legem, 53v/54r 718 ἐκ φύσιος δ’ ἄρα τοῖος ἔην, ἐθελημὸς ἐπ’ ἐσθλόν. ac a natura talis erat, voluntarius ad bonum. 719 Simile ab arbore frugifera. ἠΰτε γὰρ τανύφυλλον ἀεξιφύτῳ ἐν ἀλωῇ sicut enim patula, fertili in horto, 720 δένδρεον, ὁρπήκεσσι περιστεφὲς ὑψιπετήλοις, arbor ramis coronata frondosis, 721 γαστέρος ἐκ στυφελῆς αὐτάγρετον εἶδος ὀπώρης ventre ex rigido spontaneam speciem fructus 722 ἐκθλίβει, μερόπεσσιν ὀνήσιμον, οὐδ’ ἄρ’ ἐφετμῆς protendit hominibus utilem, neque mandato 723 οὔτε βίης χρέος ἐστίν, ἐπεὶ χρέος ᾧδε κελεύει neque coactione opus est, quia necessitas sic iubet 724 ἔμφυτον ἀμφιετής τε κυλινδομένων δρόμος ὡρέων. insita et anniversarius volubilium cursus horarum. 725 Aliud a sole. ὡς δ’ ἐρατὴν κληῗδα λαχὼν ζωαρκέος αἴγλης utque iucundam clavem sortitus vitalis lucis 726 Ἠέλιος, πυρὸς ἅρμα δι’ αἰθέρα κοινὸν ἑλίσσων, sol ignis currum per aethera communem volvens 727 λάμπεται αὐτοφαῆ τε βροτοῖς ἀκτῖνα τιταίνει, lucet spontaneumque mortalibus radium extendit 728 ἦμαρ ἄγων πολύμοχθον, ἐπεὶ κνέφας ἀργὸν ἄμερσεν, diem afferendo operosum, postquam noctem ignavam abegit, 729 οὐδ’ ἄλλον πόνον οἶδε μετ’ οὐρανίδῃσι βραβεύειν, neque alium laborem scit inter coelestes obire, 730 εἰ μὴ τόν κρείσσων γε νόμου φύσις αἰὲν ἐπείγει, nisi quem potentior lege natura perpetuo urget, 731 εἰς τέλος ἐξ ἀρχῆθεν, ἕως κλυτὸν ἕδρανον ἄστρων ad finem a principio, quamdiu clarum domicilium syderum 732 ἀμφιτρέχει, πρώτιστον ἐν ἀστράσι κῦδος ἀείρων, circumit, primam inter stellas gloriam attollens: 733 ὣς τότ’ ἄρ’ αἴσιμα πάντα θεήλατον ἦτορ Ἀδάμου sic etiam tunc iusta omnia a Deo motum cor Adami 734 νόσφιν ἄτερ τε νόμου, κινήμασιν αὐτοδιδάκτοις, prorsus sine lege, motibus a se doctis 735 ἤσκεεν ὥρμαινέν τε καὶ οὐκ ἠπίστατ’ ἀνάγκην exercebat et instituebat, nec sciebat coactionem 736 οὐδὲ λόγων ἐχάτιζεν, ἔχων αὐτάρκεα πάντα. nec doctrina opus habebat, tenens in se ipso sufficientia omnia. 737 Homo corruptus post lapsum qualis. ἀλλ’ ὅτε οἱ φθόνος αἰπὺς ὀλεσσιβίοιο δράκοντος verum cum ei invidia gravis perniciosi draconis 738 ἀμπλακίην προσέμαξε, Θεοῦ δ’ ᾐσχύνατο μοῖραν peccatum aspersisset Deique (illam) deformasset partem 739 καὶ τύπον ἐν ψυχῇ κεχαραγμένον, εἰς δ’ ὀδυνηρὸν et imaginem in anima sculptam inque aerumnosum 740 κὴρ ὀλοὴ στυγερῆς δι’ ἁμαρτάδος ἤϊε κόσμον, mors saeva horrendum per peccatum intrasset mundum 741 θνητοῖς δ’ ὠκυμόροισι πέδην προτιβάλλετ’ ἄφυκτον· hominibusque caducis compedem iniecisset inevitabilem, 742 δὴ τότε καὶ διδαχῆς χρειὼ λάβε δύσμορον ἄνδρα tunc eciam doctrinae necessitas cepit infelicem hominem, 743 χρηστὰ παραιφαμένης. τῷ δ’ αὐτίκα θεσμὸν ὄπασσεν quae ad bona hortaretur. illique statim legem tradidit 744 ἠδ’ εὐαγγέλιον Θεὸς ἤπιον ἦτορ ἀέξων. ac Evangelium Deus propitium cor habens. 54v/55r 745 Homini lapso Deus legem et evang(elium) tradit. Officia legis esse regulam vitae καὶ νόμον ἡγητῆρα βίου μὲν ἔταξε γενέσθαι, ac legem rectricem vitae ordinavit esse, 746 ὡς δείξῃ, ῥέζειν ὅσα μὲν θέμις, ὅσσα δὲ φεύγειν ut monstret, facere quae sit fas quaeque vitare, 747 πᾶσιν ἐπιχθονίοις· οἵ ῥ’ οὐκέτι καλὸν ἑκόντες omnibus hominibus, qui non amplius bonum sponte 748 ἐκ φύσιος τελέουσιν, ἐπεὶ κακότητι τοκήων a natura faciunt, quia malitia parentum 749 πρωτογενῶν φύσις ἔρρεν ὑπερβάτις ἐξ ἀγαθοῖο primorum natura cecidit praevaricatrix ex bono 750 εἰς λώβην, θανάτοιο δ’ ὑπὸ κρίσιν ἦλθε μέλαιναν. in depravationem mortisque sub iudicium venit triste. 751 Arguere peccatum τοὔνεκα γὰρ θώρηξε νόμον Θεός, ὥς μιν ἐλέγξῃ idcirco enim armavit legem Deus, ut naturam arguat, 752 οὐτιδανὴν γεγαυῖαν, ἐπ’ ἐσθλὰ δὲ τεθνηκυῖαν quod prava sit facta et ad bona emortua 753 οὐδ’ ἔτι νῦν βαίνουσαν, ὅπη θέμις ἐστὶν ὁδεύειν, nec amplius eat, quo decet ire, 754 ὡς δὲ Θεοῦ πάντεσσι χόλον θυμαλγέα φαίνῃ utque Dei omnibus iram acerbam ostendat 755 Ostendere iram Dei, accusare. θνητοῖς, ἐνσκίμψῃ δὲ νοοφλεκτῆρα κεραυνὸν, mortalibus infligatque mentem adurens fulmen, 756 σμεδαλέῃς ἐνοπῇσι κατηγόρον ἦχον ἰάλλων, horrificis minis accusatricem vocem emittens, 757 ὅττι παρεκβαίνουσι δίκης ὁδόν, ὅττι μολύνθη quod transgrediuntur iusticiae viam, quod contaminata est 758 τῶν φύσις ἀρχεμόροισιν ἀποτροπίῃσι γονήων, ipsis natura lethali aversione parentum, 759 Damnare ἀγγείλῃ δ’, ὅθ’ ὑπὲρ κεφαλῆς τίσις ἀξιόποινος nuncietque, quod supra caput ultio iusta 760 ἑστήκει βρίθουσ’ ἀλγηδόσιν αἰὲν ἀπαύστοις, astet gravata doloribus perpetuo non desinentibus, 761 ὡς οὕτω φρικτῇσι καταιγίσι δυσφροσυνάων ut ita horridis fluctibus anxietatum 762 ἄρδην χειμασθέντες, ὑπὸ σκηπτῷ τε νόμοιο abunde iactati et a fulmine legis 763 θυμοβόρου ψολόεντι τετριμμένον ἦτορ ἔχοντες mentivorae igneo contritum cor habentes 764 Esse paedagog(um) ad Christum καὶ σχεδὸν ἀψύκτοισι φόβοις ὑπὸ τεθνηῶτες ac ferme prae nimiis pavoribus intermortui 765 δίζεσθαι σφετέρῃσιν ἄκος πληγῇς βιάωνται quaerere suis remedium plagis cogantur 766 Evang(elii) off(icia) ἄλλοθεν· ἐν δ’ εὐαγγελίῳ χαρίεντι τόδ’ εὑρεῖν aliunde; ac in Evangelio gratioso illud inventum 767 εὐχερὲς ἀχθομένοις κακίης ὑπ’ ἀπείρονι φόρτῳ. facile (est) gravatis peccati immenso pondere. 768 Laetificare conscient(iam) τοῦτο γὰρ ἡδυθρόοισι παρηγορίῃσιν ἰαίνει hoc enim suaviloquis consolationibus reficit 769 αἰνὰ δαϊζομένων δειλὰς φρένας, αἶψα δὲ φαίνει graviter vulneratorum pavidas mentes subitoque ostendit 770 Monstrare Christum μειλιχίοις θέλκτροισι Θεοῦ γόνον ἠπιόμητιν, blandis illectamentis Dei Filium miti animo praeditum 55v/56r 771 Χριστὸν, ἀτασθαλίης νούσων τ’ ἀλκτῆρα Christum, peccati morborumque medicum omnium. 772 Salvare προπασέων. πᾶς ὅτις οὖν πρὸς τόνδε βοηθόον ἆσσον ἱκάνει omnis igitur, qui ad hunc opitulatorem quam proxime accedit 773 καὶ πιστῇς φρένεσσι δεδραγμένος ἀμφιπέφυκε, et credula mente apprehendens adhaeret, 774 τὸν μὲν σῶον ἔθηκε καὶ αἰθέρος αἶψα πολίτην hunc sane ille salvum reddit et coeli mox civem 775 Iustificare ἁγνόν τ’ ἠδὲ δίκαιον ἀμώμητόν τε παρ’ αὐτῷ sanctumque et iustum et irreprehensibilem apud ipsum 776 οὐρανίῳ Γενετῆρι, νέον δ’ ὅ γε κτίσμα τέτυκται coelestem Patrem novaque is creatura fit 777 Renovare ἔμφυτον Ὑψιμέδοντι, θεηγενὲς ἔρνος Ὀλύμπου, inserta supremo Domino, divina planta coeli, 778 οὐκέτι σαρκὸς ἐὼν μιαρὸν βλάστημα παλαιῆς, non amplius carnis existens foedum germen antiquae, 779 Πνεύματος ἀλλ’ ἁγίου καθαρὸν γένος ἀρτιλόχευτον spiritus sed sancti pura propago recens edita 780 καὶ τέκος οὐράνιον, σὺν ἀεὶ ζώοντι Τοκῆϊ et soboles coelestis, cum semper vivente Patre 781 Consortes divinae naturae facere ἓν γεγαώς, Χριστοῖό τ’ ἐὼν ὁμότιμος ἀδελφός, unum factus Christique existens eiusdem honoris frater, 782 ἐκ χάριτος τὰ μὲν αὐτὰ πεπαμμένος, ὄλβιος αἰέν, ex gratia ea ipsa possidens, beatus semper, 783 ὅσσα περ ἐκ φύσιος κτᾶται Θεὸς, ὄλβιος αἰέν. quaecunque ex natura tenet Deus, beatus semper. 784 Instaurare imaginem Dei τῷ δ’ αὖτις χαρίεσσα Θεοῦ καινίζεται εἰκών, huic rursus amabilis Dei innovatur imago, 785 πρῶτοι τὴν ἀπόλεσσαν ὑπερβασίῃσι τοκῆες, primi quam amiserunt transgressione parentes, 786 χρηστὸς δ’ ἠδ’ ὅσιος πάλι γίγνεται ἠδὲ δίκαιος, bonusque ac sanctus rursus fit atque iustus, 787 ἐν Χριστῷ κτισθείς, ἵν’ ἀμύμονα καρπὸν ἐνείκῃ in Christo conditus, ut inculpatum fructum ferat 788 ἐργασιῶν ἀγαθῶν· τὰς δ’ οὐ ποιεῖ κατ’ ἀνάγκην operum bonorum; quae non facit propter coactionem 789 θεσμοῦ κεντροφόροιο, κελευσμοσύνῃς τε βιασθείς, legis stimulatricis praeceptisque compulsus, 790 ἀλλ’ ἐθέλων, ἐπὶ ταῖσδε Θεοῦ νέον ἐκπρολοχευθείς, sed volens ac sponte, ad haec ex Deo nuper natus, 791 ἤδη δ’ ἐν κτεάτεσσιν ἐπουρανίοισι καθισθείς, iamque in possessionibus coelestibus collocatus, 792 κληρονόμος ζωῆς, τὴν οὐ χρόνος οἶδεν ὀλέσσαι. haeres vitae, quam non tempus scit perdere. 793 Utrumque genus doctrinae inde usque a lapsu sonuit et deinceps ad finem usque sonabit in ecclesia ἀμφότερον δὲ δίδαγμα θεοφραδέος τόδε βουλῆς utraque autem doctrina divinae haec voluntatis 794 νωλεμέως ἤχησε Θεοῦ κατ’ ἀπόκριτον ἑσμόν, continue sonuit Dei in electo coetu, 795 ἐξ οὗ πρῶτ’ ὀλοῇσι παραιφασίῃσι δράκοντος ex quo primum saeva adhortatione draconis 796 πειθόμενοι πυμάτῃσι βροτοὶ περικάππεσον ἄταις. persuasi extremas mortales inciderunt in miserias. 56v/57r 797 τοῖα δὲ μυθήσαντο καὶ οὐχ ἑτεροίϊα Χριστοῦ haec praedicarunt et non alia Christi 798 ἀρχεγόνοι πατέρες καὶ μάντιες οὐρανομύσται generis autores patres et prophetae rerum caelestium periti 799 αὐτός τ’ ἀνθρώποις ταχυφθιμένοισι κερασθεὶς ipseque hominibus caducis mixtus 800 παρθενικῆς διὰ γαστρὸς, ὁμοφραδέες τε μαθηταὶ virginis per alvum concordesque discipuli 801 ἄλλοι θ’, οἳ μερόπων εἰς ὕστερόν εἰσι βοτῆρες. et alii, qui hominum deinceps sunt pastores. 802 ἡ δὲ θεηγορίης γηρύσεται ἔμπεδος ἠχὼ atque haec divinae praedicationis sonabit perpetua vox 803 οὔασιν ἡμετέροισιν, ἕως κόσμοιο θέμεθλα auribus nostris, quoad mundi fundamenta 804 ῥήξει πανδαμάτωρ Βασιλεύς, σάλπιγγος ἀΰσας franget cunctidomans Rex (Deus), tubae resonans 805 σμερδαλέον μύκημα, τάφους δ’ ἀνὰ τεθνηώτων horrificum mugitum, ac sepulchra mortuorum 806 λύσῃ, ἐγερσίνεκρον κλάγξας μέλος· ἐνθάδε παύσει resolvet, vivificum clangens carmen; ibi cessare faciet 807 ἀμφότερον κήρυγμα, νόμου βροντῶσαν ἐνιπὴν utramque doctrinam, legis quae fulgurantes minas 808 ἠδ’ εὐαγγελίου παμμείλιχον ἦχον ἱέντος. et evangelii, quod blandissimum sonum emittit. 809 θεσπεσίου τὰ γὰρ ἄκρα λόγου κεφάλαια πέλονται, divini enim haec (duo) summa verbi capita sunt, 810 ὧν ἀπὸ πᾶσα γραφὴ κρέμαται, τέλεόν τε συνέστη a quibus tota scriptura pendet, perfectumque coagmentata est 811 ἁρμόδιόν τ’ εἰς σῶμα μετὰ σφετέροις μελέεσσι. et concinnum in corpus cum suis membris. 812 Repetitio propositionis καὶ τὰ μὲν αὐτὸς ἕκα〈σ〉τα διακριδὸν εὔφρονι Μούσῃ atque haec ego singula distincte benevola Musa 813 ἐκθήσω, παίδεσσι χαριζόμενος φιλομούσοις. exponam, pueris gratificans studiosis.

Abschnitt Nr. 1 (Gr. / Lat. (Prosa))

I. Locus de Deo 814 Ἀρξάμενος δὲ Θεοῦ πρῶτον πέρι μῦθον ὑφαίνω. Exordio igitur facto de Deo primum sermonem texam. 815 In reb(us) fidei credendum, ut intelligas, non contra. August(inus): Intellectui fides auditum aperit. ἐν δὲ διδασκαλίῃσιν, ὅσαι μυστήρια κρυπτῆς in doctrinis, quae mysteria occultae 816 πίστιος ἐκτιθέασιν ἀμαυρονόοις ἀνθρώποις, fidei exponunt imbecillae mentis hominibus, 817 οὔ σε χρὴ προπάροιθεν ἔχειν φρόνιν, ὡς μετόπισθεν non te oportet primo habere intelligentiam, ut postremo 818 πίστιν ἔχῃς· σύνεσις γὰρ πίστεϊ μισθὸς ὀπηδεῖ. fidem habeas; intellectus enim fidem (ut) merces sequitur. 819 οὕτω καὶ μεγάλοιο Θεοῦ πέρι σώφρονα μῦθον sic etiam de magno Deo sobriam doctrinam 820 ἀμφοτέροις θέμις ἐστὶ τάχ’ οὔασι δεξιάασθαι ambabus fas est mox auribus excipere, 57v/58r 821 August(inus): ubi est mentis [?] excessio, idonea est fidei successio. μηδὲ μάλ’ ἀμφιλέγειν καὶ πόλλ’ ἀκίχητα μεταλλᾶν· neque nimis disputandum est, nec multum in reb(us) incompraehensibilib(us) scrutandum. 822 δαμνάσθω δὲ λογισμός, ἵνα ζυγὰ πίστιος ἕλκῃ. sed subigatur ratio, ut iugum fidei trahat. 823 τὸν γὰρ ὀπιπεύοντα Θεοῦ μεγαλοπρεπὲς εἶδος nam eum, qui curiose speculatur Dei maiestaticam formam, 824 σιφλώσει μέγα κῦδος, ἐπεὶ στεροπῇσιν ἔοικε. excaecabit ingens gloria, quia fulguribus est similis. 825 πνευματικὴ δὲ Θεὸς πέλεται φύσις, αἰὲν ἐοῦσα, Deus quid sit. spiritualis autem Deus est natura, perptuae essentiae, 826 ἀΐδιος, συνετή, πανελεύθερος ἠδὲ δικαίη, aeterna, intelligens, liberrima et iusta, 827 ἁγνή, πανδύναμος, σοφίην καὶ κάρτος ἔχουσα, pura, omnipotens, sapientiam et potentiam habens 828 οὐ φατὸν οὔτε νοητόν, ἀπείριτος, αὐτοτέλεστος. neque lingua neque mente compraehensibilem, infinita, ex se perfecta: 829 ἣν περὶ μὲν πάντῃ κέχυται σέλας, ᾧ ἐνὶ ναίει quam circum quaque funditur lux, in qua habitat 830 ἀπρόσιτος, πῦρ δ’ ἐστὶν ἀμείλιχον, ὅρρ’ ἀμαθύνει inaccessa, ignisque est immitis, qui consumit 831 πηλογόνων ἅπαν ἔθνος ἐν ἀχλύϊ τοῦδε βίοιο. limogenarum (id est hominum) omne genus in caligine huius vitae. 832 καὶ δὴ καὶ φλόξ ἐστιν, ἀμετρήρῳ τεθαλυῖα atque etiam flamma est, immensa vigens 833 στοργῇ τ’ οἰκτιρμῷ τε, πρὸς ἡμερίων δὲ γενέθλην dilectione et misericordia, ergaque hominum genus 834 αἰὲν ἀκοντίζει θερμῶν πρηστῆρας ἐρώτων perpetuo eiaculatur fervidi incendia amoris. 835 καί ποθ’ ἑοῖς φίλτροισιν ὀρίνατο λαὸν ἀγείρειν, et tandem sua charitate incitatus est, ut populum colligeret, 836 ᾧ τάχα κοινώσειεν ἑὴν σοφίην τ’ ἀρετήν τε, cui statim communicaret suam sapientiam et virtutem 837 ἔν τε λόγῳ καλῇς τε λόγου σφρηγῖσι φαανθεὶς in verbo pulchrisque verbi signaculis apparens 838 ὡς σκιερὸν κατ’ ἔσοπτρον· ἐπεὶ Θεὸς ἔνθα πρόσωπον ut opaco in speculo, quia Deus hic larvam 839 ἐνδέδυται σκιόμορφον, ὃ τυφλονόοις μερόπεσσι indutus est umbratilem, quam caecis hominibus 840 ῥήμασιν ἐν φανεροῖς καὶ σήμασι θῆκεν ὁρᾶσθαι, verbo in manifesto et signis exhibuit videndam, 841 οἷσιν ἐνείλυται, κεκαλυμμένος ὡς ἐνὶ χλαίναις. quibus involvitur tectus ut in vestibus. 842 μέλλει δ’ αὖ, βιοτῆς ὅτ’ ἀτέρμονος ἦμαρ ἀνοίξῃ, futurum autem est, vitae cum aeternae diem aperuerit, 843 ἀμφαδίην δείξειν σφετέρην πυροειδέα μορφήν, ut manifeste ostendat suam igneam formam, 844 ἀντιτύποις ἵνα πάντες ἐσαθρήσωσιν ὀπωπαῖς. oppositis ut cuncti intueantur oculis. 58v/59r 845 εἷς δὲ φύσει Θεός ἐστι καὶ οὐσίῃ· ἐν τρισὶ δ’ ἔμπης, Deus unus in essentia et trinus in personis. unus autem natura Deus est et essentia, sed in tribus tamen, 846 μουνοφυὴς τελέθων περ, ὑποστασίεσσι φαείνει unius naturae licet sit, personis splendet 847 τρισσοφαής· ἰδίη δὲ διάκρισις ἕσπεθ’ ἑκάστῃ, trino lumine, propriaque distinctio sequitur unumquamque, 848 καίπερ ἀχωρίστοισι καὶ ἐξ ἑνὸς εἰς ἓν ἰούσαις. quamvis sint inseparabiles et ex uno in unum coeant, 849 εἰς τριάδ’ ἐκ μονάδος γε καὶ ἔμπαλιν· ἐστὶ δ’ ἑκάστη in trinitatem ex unitate et vicissim, estque unaquaelibet 850 αὐτότατός τ’ ἐτεός τε Θεός, κατὰ πάντα τέλειος, ipsissimus et verus Deus, in omnibus perfectus. 851 εἷς νόος, ἓν κράτος, ὄλβος ἴσος καὶ κῦδος ὅμοιον, una mens, una potentia, beatitudo par, et gloria similis, 852 ἓν σέλας, ἐν τρισσοῖς ἀμαρύγμασιν εἰς ἓν ἀγερθέν, una lux in trino splendore, in unum collecta, 853 εἷς Θεός, ἐκ Γενετᾶο δι’ Υἱέος εἰς μέγα Πνεῦμα unus Deus, ex Patre per Filium in magnum (sanctum) Spiritum 854 ἱσταμένης θεότητος ἐνὶ τρισσοῖσι τελείης. consistente divinitate in tribus perfecta. 855 πρῶτον μὲν θεότητος ἀειδέος ἐστὶ πρόσωπον Pater prima persona divinitatis. prima itaque divinitatis invisibilis est persona 856 γεννήτωρ, πηγὴ τριάδος, φάος ἀρχεσίφωτον, pater, fons trinitatis, lumen principale, 857 αὐτόφυτος κρείων, ὃς ἄρ’ οὐ κτίσιν ἔκ τινος ἄλλου per se subsistens rex, qui nec creationem ex aliquo alio 858 οὔτ’ ἄρ’ ἔχει γέννησιν· ἀτεκμάρτοις δὲ τόκοισιν nec habet generationem, sed inexplorato partu 859 ἐξ ἕθεν αἰώνων προγενέστερον Υἷα λόχευσεν, ex se seculis antiquiorem Filium genuit, 860 εἰκόν’ ἑῆς σοφίης ὁμοούσιον ἠδὲ τελείην· imaginem suae sapientiae consubstantialem et perfectam. 861 οὗ μέτα καὶ πνοιῆς, στήσας πρωτόχρονον ἀρχήν, quicum et Spiritu, constituens primi temporis initium, 862 οὐρανὸν ἀμφιθέητον ὁμοῦ περιηγέϊ γαίῃ caelum undique conspicuum cum rotunda terra 863 καὶ πάντ’ ἐντὸς ἐόντ’ ἐξ οὐ προεόντος ἔτευξε, et omnia, quae in eis sunt, ex nullo existente fecit, 864 θαυμάσιον ξυνοῖς τεχνήμασιν ἔργον ἐγείρων. admirandum communi artificio opus molitus 865 πάντα δ’ ἐπιφραδέως μεθέπει καὶ πάντα σαώζει, omniaque sapienter gubernat et omnia sustentat, 866 εἰσόκεν ἀγχικέλευθον ἐπιγλαύσῃ φάος ἠοῦς donec adproperans orietur lumen aurorae 867 ὑστατίης· τότε Χριστὸς ἄναξ πυροειδέος ἕδρης ultimae; tunc Christus rex, ex ignea sede 868 ἐκπρομολὼν τάχα δεσμὰ παλίλλυτα παντοκρατείρης proveniens statim vincula resoluta omnitenentis 869 ἁρμονίης ῥήξει τε καὶ εἰς νέον εἶδος ἀμείψει. compaginis franget et in novam formam mutabit. 870 δεύτερον αὖ θεότητος ἀπείρονός ἐστι πρόσωπον Filius secunda persona divin(itatis). secunda vero divinitatis immensae est persona 59v/60r 871 μουνογενὴς φίλος Υἱὸς ὑπερσθενέταο Τοκῆος, unigenitus carus Filius omnipotentis Patris: 872 οὐ μὲν κτιστὸς ἐὼν ἐξ οὐδενός, ἀλλὰ πρὸ παντὸς non creatus ex nihilo, sed ante omne 873 γεννηθεὶς αἰῶνος ὁμήλικος ἐκ Γενετῆρος· genitus aevum coaeterno ex patre, 874 ἰσοφυής τε Θεοῖο λόγος πατρικῆς τε χαρακτὴρ eiusdemque naturae Dei verbum paternaeque character 875 ζωὸς ὑποστάσιος, παρὰ δ’ εἰκόνος ἀρχετύποιο vivus substantiae et ab imagine primitiva, 876 ἀντίτυπος χαρίεσσαν ἀπαυγάζων πατρὶ δόξαν, cuius formam refert, iucundae splendorem emittit patri gloriae, 877 φωσφόρος, ἄφθαρτον μὲν ἀπ’ ἀφθάρτου σέλας ἕλκων, lucifer, incorruptibile ab incorruptibili lumen trahens. 878 οὗ διὰ πάντα τέλεσσε Πατὴρ μέγας, ὅσσα τέλεσσεν, per quem omnia fecit Pater magnus, quae fecit, 879 ᾧ ἐνὶ, πρὶν κόσμοιο θεμέθλια ῥιζωθῆναι, in quo, priusquam mundi fundamenta stabilirentur, 880 πᾶς χορὸς ἐκλεκτῶν προορίζεται, ὥστε σαωθῇ. omnis caetus electorum praedestinatur, ut salvetur. 881 οὗτος ἑὸν κατὰ καιρόν, ὅτ’ ἔτρεχε ῥύσιος ὥρη, Incarnatur. hic suo in tempore, cum currebat salvifica hora, 882 ἐκτίσων χρέος ἦλθεν ὑποσχεσίης μερόπεσσι. persoluturus debitum venit promissionis hominibus. 883 καὶ Θεὸν αἵματι μίξεν, ἄσαρκος δ’ ἕσσατο σάρκα, et Deum sanguini coniunxit, et carnis expers induit carnem, 884 παρθενικῆς διὰ γαστρὸς ἀπειρογάμοιο περήσας, virginis per ventrem expertis nuptiarum penetrans, 885 ἄλγεα μέν τ’ εἰδυῖαν, ἁμαρτάδα δ’ οὐ δεδαυῖαν· dolorum quidem gnaram, sed peccati non gnaram. 886 ἣν οὐκ αὖτ’ ἔρριψε, διηνεκέως δὲ φυλάσσει quam non iterum abiecit, sed perpetuo retinet 887 σύζυγον ᾗ θεότητι φίλην βροτοειδέα μορφήν. coniunctam suae divinitati charam humanam formam. 888 ὣς ὁ μὲν οἶος ἐών περ, ὅμως δοιῇσιν ἄρηρεν Una persona constans duab(us) naturis inseparabiliter unitis et inconfusis. ita ille unus cum sit, tamen duabus constat 889 ἀσχίστοις φυσίεσσιν, ὅλος Θεὸς ἠδ’ ὅλος ἀνήρ, inseparabilibus naturis, integer Deus et integer homo: 890 οὐσίας δύ’ ἔχων, φύσιας δύω, ἓν δὲ πρόσωπον. substantias duas habens, naturas duas unamque personam. 891 οὐδ’ ἄρα σύγχυσίς ἐστιν ἑνώσιος· ἦ γὰρ ἑκάστη neque confusio est unionis: nam unaquaeque 892 οἷον ἔχει φύσις, αἰὲν ἔπειτ’ ἰδίωμα φυλάσσει. qualem habet natura, semper in posterum proprietatem conservat. 893 αὐτὰρ ὅμως φυσέοιν ἑτέρης οἰκεῖα προσώπῳ Communicatio idiomatum. veruntamen naturarum alterutrius propria personae 894 προσνέμεται συνόλῳ, κατὰ σύνθετον, ὡς καλέουσι, tribuuntur toti, in concreto, ut vocant, 895 ἢ διὰ συζυγίην φυσίοιν ἀμέριστον ἐοῦσαν. aut propter coniunctionem naturarum, inseparabilis quae est. 896 οὐδ’ ἄρ’ ἁμαρτοεπῆ προχέῃ λόγον ᾧδέ τις εἰπών· neque falsum emiserit verbum sic aliquis dicens: 897 „Αὐτὸς ὑπὲρ θνητῶν ἐδάμη Θεὸς ὀξέϊ πότμῳ· „Ipsemet pro mortalibus succubuit Deus atroci morti: 60v/61r 898 ἄλγεσιν οὐ τλητοῖσι πεπαρμένος αὐτὸς ἀεικῶς cruciatibus non tolerabilibus dilaceratus ipsemet ignominiose 899 ἐκταδίοις μελέεσσιν ἐπὶ σταυροῖο κρεμάσθη. extentis membris in cruce pependit. 900 Χριστὸς ἀνὴρ κτίσε πάντα καὶ ἐν χερὶ πάντα κρατύνει.“ homo Christus omnia condidit: et in manu omnia potenter tenet.“ 901 εἰκαῖος δὲ λόγος ψευδηγόρος ᾧδέ τι βάζων· vanus autem sermo et mendax hoc modo loquens: 902 „Ἀνδρομέη κτίσε πάντα φύσις·“ κτίσμ’ ἐστὶ γὰρ αὐτή. „Humana natura omnia creavit“, cum ipsa creatura sit. 903 „Σταυρώθη θεότης, πάθεν ἄλγεα, κῆρας ἀνέτλη“· „Crucifixa est Divinitas, passa cruciatus, Parcas sustinuit“; 904 ἣ παθέων ἔκτοσθε μένει, μάλ’ ἄπωθεν ὀλέθρου. quae passiones extra manet et valde procul a morte. 905 καὶ τρίτον αὖ θεότητος ἀτέρμονός ἐστι πρόσωπον Spiritus S(anctus) tertia persona divinitatis. porro tertia Divinitatis infinitae est persona 906 Πνεῦμ’ ἅγιον, φάος ἶσον ἅμ’ ἀμφοτέροισι κομίζον. Spiritus Sanctus, lumen aequale cum utroque gerens: 907 ἐκ δὲ Πατρὸς μεγάλοιο πορεύεται, ἐκ δὲ καὶ Υἱοῦ. eque Patre magno procedit eque Filio. 908 καὶ ῥά ἑ Γεννητήρ τε καὶ ἄφθιτος Υἱὸς ἰάλλει ac eum genitor et aeternus Filius mittit 909 εἰς γαίην πολύβοσκον, ἀπειθέα κόσμον ἐλέγχειν in terram multos pascentem, ut incredulum mundum arguat 910 εἵνεκα δυσσεβίης σκληραύχενος ὀξέϊ μύθῳ propter impietatem obstinatam acri verbo 911 ἀμφὶ δικαιοσύνης τ’ ἐτεῆς κρίσιός τε βαρείης ac propter iusticiam veram iudiciumque grave 912 μαρτυρίην τε Θεοῦ παρέχειν μεγακυδέος Υἱῷ. utque testimonium Dei perhibeat gloriosi Filio. 913 οἰκεῖον τὸ γάρ οἱ πέλεται καὶ γνήσιον ἔργον, Officium Spiritus S(ancti). proprium enim hoc ipsi est et genuinum opus, 914 ἠγάθεον καθ’ ὅμιλον ἀεὶ λάτρευμα κυβερνᾶν pio in caetu semper ministerium gubernare 915 ψυχοσόου διδαχῆς προχέειν τ’ εὐάγγελον ἠχῶ, salutaris doctrinae et effundere laeti nuncii sonum, 916 ᾗ πάλιν εὐσεβέων τίκτει φύσιν ἠδ’ ἁγιάζει quo rursus piorum generat naturam et sanctificat 917 καὶ νέον ἐν κραδίαις αὐτῶν τάχα φέγγος ἐγείρει et novam in cordibus eorum mox lucem accendit 918 γνώσιος ἀγχιθέοιο παρηγορίην τε προβάλλει agnitionis divinae consolationemque ministrat 919 ἄλγεσιν ἐν πάντεσσι δικαιοσύνην τε πορίζει doloribus in cunctis iusticiamque praebet 920 ἄπλαστον ζωήν τε φέρει καὶ χάρμ’ ἀτάρακτον, veram vitamque affert et gauditum tranquillum 921 συνπνοίην δ’ ὀΐεσσιν ἐν οὐρανίῃσι φυλάσσει et consensum oves inter coelestes conservat 922 ἐν λογίων ἑνότητι, μιῆς δέ τε πίστιος ἀρθμῷ. in verbi unitate uniusque fidei societate. 923 ἡ δὲ φύσις τρισσῶν ὁμοούσιός ἐστι προσώπων, Tres personae coessentiales, coactivae et coaequales. atqui natura trium coessentialis est personarum, 924 εἷς Θεὸς ἐν τριάδι, τριὰς εἰν ἑνὶ πάγχυ τελείη· unus Deus in trinitate, trinitas in uno penitus consummata; 925 οἶδε δὲ μουνοφυὴς τριὰς οὐ πλέον οὐδ’ ἄρ’ ἔλασσον, scitque unius naturae trinitas neque plus neque minus, 61v/62r 926 οὐ χωρεῖ πρότερόν τι καὶ ὕστερον· ἀλλὰ πρόσωπα non admittit prius nec posterius: sed personae 927 ἶσ’ ἅμα καὶ δυνάμει καὶ κύδεϊ πάμπαν ἔασιν. aequales una et potestate et gloria prorsus existunt. 928 ἀγγελικοῦ δὲ τέθηπε χοροῦ νόος οὐδὲ κιχάνει Trinitatis mysterium omnem angelorum et hominum captum superat. angelici autem obstupescit coetus mens neque assequitur 929 ἄρρητον τόδε θαῦμα, βροτῶν τ’ οὐ πευκαλίμων κῆρ· ineffabile hoc miraculum, hominum etiam non acutorum mens: 930 πῶς εἷς κτίσσεν ἅπαντα καὶ εἷς σωτήριον ἔργον quomodo unus creavit omnia et unus salvificum opus 931 ἤνυσεν, εἷς δ’ ἁγιασμὸν ἑῷ μοχθήματι κραίνει. perfecit unusque sanctificationem suo officio peragit. 932 ἔμπα δ’ ἀπ’ ἐργασίης ξυνῆς θέμις ἐστὶ πρόσωπον Opera Dei ad extra indivisa, ad intra distincta. et tamen ab operatione communi fas est personam 933 οὐδὲ ἓν ἐκκλείειν τριάδος κατὰ πάντα συνεργοῦ, nullam excludere trinitatis, per omnia cooperantis, 934 ὅσσ’ ἔκτοσθε κάμῃσι· μένει δ’ ἰδίωμα προσώπων quae ad extra facit; sed manet proprietas personarum 935 ἔντοσθεν· Γενέτης γὰρ ὁμόχρονον Ὑέα μοῦνος ad intra: Pater enim coaeternum filium solus 936 γεννᾷ, γεννᾶται δὲ μόνος λόγος ἠδ’ ὑπὲρ ἀνδρῶν gignit, ac gignitur solum Verbum et hominum causa 937 μοῦνος ἀγῶνα τέλεσσε, γεγὼς μεσίτης τε καὶ ἱκτήρ, solum certamen perfecit, factus mediator et supplicator, 938 καὶ μόνος ἀμφοτέρων ἐξέρχεται ἁγνὸς Ἀήτης ac solus ab ambobus exit castus Spiritus 939 εἰς φρένας εὐσεβέων, κινήματα θέσκελ’ ἐγείρων. in pectora piorum, motus divinos excitans. 940 τοῖον ἐόντα Θεὸν πιστεύομεν ἐν φρεσὶ τυτθαῖς Deus hic creditur, in altera vita secundum maiestatem videbitur et palpabitur. talem esse Deum credimus in animis pusillis 941 νῦν κατὰ τοῦδε βίοιο πολύσκιον ἀχλὺν ἰόντες· nunc, per huius vitae opacam caliginem ambulantes: 942 ἦμος δ’ αὖ μετὰ νύκτα βαθυπλανέος βιότοιο cum vero post noctem errabundae vitae 943 ἄζοφον ἀντέλλῃ θεογηθέος ἦμαρ ἑορτῆς, lucidus orietur in Deo laetantis dies festi 944 ἡμᾶς δ’ ὑψόσ’ ἄγῃσιν Ἄναξ πρὸς ἀκήρατον αἴγλην, et nos in altum ducet rex ad sinceram lucem, 945 τῆμος ἔναντα Θεοῦ, τὸν νῦν σκιόφαντον ὁρῶμεν tunc coram Dei, quem nunc umbratilem videmus 946 πίστιος ὀφθαλμοῖσι λογοσκεπὲς εἱμένον εἶδος fidei oculis, verbo tecta indutum forma 947 γραπταῖς ἐν βίβλοισιν, ἐπαυγασόμεσθα πρόσωπον, scriptis in libris, contemplabimur faciem, 948 οὐκ ἔτι πιστεύοντες, ἀτὰρ σχεδὸν εἰσορόωντες, non amplius credentes, sed prope aspicientes, 949 οἷος ἀπειρεσίην καθ’ ἑὴν φύσιν ἐστὶν ἰδέσθαι, qualis infinitam secundum suam naturam est videndus, 950 ἣν οὐ χωρήσειαν ἀνήριθμοί περ Ὄλυμποι, quam non caperent innumerabiles coeli 951 οὐκέτι διζέμενοι μάλ’ ἀπόπροθεν, ἀλλ’ ἅτε χερσὶν non amplius quaerentes valde procul, sed veluti manibus 952 ἐγγύθεν ἀμφαφόωντες ἐν ἀγκαλίδεσσί θ’ ἑλόντες prope attrectantes, in brachiis complectentes 62v/63r 953 μειλιχίην θεότητα· τότ’ εἰσόμεθ’, ὡς φύσις αὐτῆς blandam divinitatem; tunc cognoscemus, quod natura eius 954 ἄγνωστος πῦρ ἐστὶν ἀειφλεγέθοντος ἔρωτος ignota ignis sit semper ardentis amoris 955 ἐκλεκτῶν ἐπὶ φῦλα· τόθ’ ἡμέας οὐκέτι λήσει, electorum erga caetus; tunc nos non amplius latebit, 956 οἷον χρῆμα Θεὸς, στοργῆς πάθος οἷον ἐν αὐτῷ. qualis res sit Deus, charitatis affectus qualis in ipso.

Abschnitt Nr. 2 (Gr. / Lat. (Prosa))

II. Locus de praedestinatione; Deus omnia praescit et praedestinat. 957 Οὖτος μὲν δὴ πάντα, πρὶν ἀγχιφανῆ τελέωνται, Hic itaque omnia, priusquam prope apparentia fiunt 958 ἐκ μακροῦ δεδάηκε καὶ ᾗ βουλῇ προορίζει. longe ante novit et suo consilio praedestinat. 959 μούνῳ γὰρ τά τ’ ἐόντα τά τ’ ἐσσόμενα πρό τ’ ἐόντα soli enim praesentia, futura et praeterita 960 αἰὲν ὑπ’ ὀφθαλμοῖς ἰνδάλλεται ὡς παρεόντα. semper ante oculos videntur ut ea, quae adsint. 961 οὐδέ τινα χρόνον οἶδεν, ἀεὶ παλιναυξέϊ κύκλῳ neque ullum tempus novit, semper recrescente circulo 962 προπροκυλινδόμενον, θνητοῖς τὸν ἔτευξεν ὄνειαρ, quod provolvitur, mortalium quod fecit ad usum, 963 ἔμπεδον ἱππεύοντα παλιστρεφέεσσι πορείαις· perpetuo currens reflexibilibus viis: 964 ἀλλά μιν οὐ περίγραψεν ἑλιξιπόρων ὄχος Ὡρέων. sed illum non circumscripsit volubilium currus Horarum. 965 οὐδὲ γραφὴ λάλον ἀμφὶ βαθυκρύπτου προορισμοῦ neque scriptura multiloquum de occulta praedestinatione. 966 ἡμῖν ῥῆμα χάραξεν θεόσδοτος, ἀλλ’ ἐχέμυθον. nobis verbum sculpsit divina, sed parciloquum. 967 Scriptura parciss(ime) loquitur de praedest(ione) τοὔνεκα γάρ μιν Πνεῦμα θεόσσυτον ἡμερίοισιν ideo enim ipsam Spiritus Divinus mortalibus 968 ἀβληχροῖσιν ἔδωκεν, ἵνα ζεύγλῃσι δαμάσσῃ infirmis dedit, ut iugo domet 969 πίστιος ἡμετέροιο λόγου κενοφρόντιδ’ ἐρεύνην, fidei nostrae rationis curiosam et inanem indagationem 970 ἡμᾶς δ’ εἰς βούλημα Θεοῦ σοφὸν ἡνιοχεύσῃ, nosque ad voluntatem Dei sapientem deducat, 971 ἐν Χριστῷ περίφαντον ἀλεξινεφεῖ τ’ ἐνὶ μύθῳ. in Christo manifestam et illustri verbo. 972 Praedestinatio quid ἀϊδίου δ’ ἄρα δόγμα πέλει νοὸς ἔμπεδον αἰὲν aeternae vero decretum est mentis stabile semper 973 θαυμάσιος προορισμός, ὑφ’ ᾧ Θεὸς εὔφρονι βουλῇ miranda praedestinatio, quo Deus benigno consilio 974 ἐκλέγεταί τινα μοῖραν ἀπόκριτον, ἣν διὰ παῖδα eligit aliquem caetum separatum, quem propter Filium 975 οἰκτείρει φιλέει τε φιλαίτατον ἠδὲ προτάσσει misericordia et amore complectitur charissimum et praeordinat 976 σκεύεα μειλιχίης ἐλεητύος ἔμμεν’ ὀπίσσω vasa blandae misericordiae esse in posterum 977 κτήσασθαί τ’ εὔζωον ἀτερμάντου λάχος ἀρχῆς. ac possidere beatam aeterni sortem regni; 63v/64r 978 τῆς δ’ ἄρ’ ὁμόκληροι πάντες γεγάασιν ἑταῖροι, et huius consortes cuncti redduntur socii, 979 οἳ Χριστοῖο λόγον κραδίῃ περιπηχύνονται, qui Christi verbum corde amplectuntur 980 ἐν πίστει δὲ μένουσιν ἀταρβέϊ μέχρι τελευτῆς. inque fide manent intrepida usque ad finem. 981 ἄλλην δ’ αὖ τινὰ μοῖραν ἀποστρέφετ’ ἠδὲ τίθησιν alium vero quendam caetum aversatur et facit 982 ὄργανα λυγρὰ κότοιο καὶ ἔχθεος ἠδὲ κατάρης· vasa tristia irae et odii atque maledictionis; 983 ἧς μέτα πάντες ἔασι Θεοῦ λόγον ὑβρίζοντες cum quo cuncti sunt Dei verbum contumelia afficientes 984 ζωοφόρον, πρὸς ὄλεθρον ἑκούσιον οἶμον ἰόντες. salutiferum, ad interitum voluntaria via tendentes. 985 Mysterium praedestinationis in hac vita odorandum, non scrutandum, in altera demum revelandum τῶν δ’ ἄρα τοι βουλέων μάλ’ ἀπείριτον, οὔποτ’ ἐφικτὸν atqui horum consiliorum plane infinita et nunquam pervestigabilis 986 ἔστι βάθος, χθονίοισι καὶ οὐρανίδῃσι σεβαστὸν est profunditas, terrenis et coelestibus reverenda 987 πᾶσιν, ἐπεὶ τελέθει μυστήριον, οὗ μόνον αὑτῷ cunctis, cum sit mysterium, cuius tantum sibi 988 ἰδμοσύνην τήρησε νόος μεγάλης θεότητος· scientiam reservavit mens magnae divinitatis 989 τοὔνεκεν εὐλαβίης μάλ’ ἐπάξιον ἠδὲ καὶ αἰδοῦς. ideoque religione valde dignum et veneratione. 990 ἡμᾶς δ’ οὐ θέμις ἐστὶ θεόρροπα μήδε’ ἐρέσθαι at nos non fas est divina consilia scrutari 991 κρυπτὰ μάλ’, ἰχνεῦσαί τε περισσονόοισιν ἀταρποῖς occulta valde et investigare curiosis viis 992 οὐδὲ Θεὸν κρυφίοισιν ἐπ’ ἔργμασιν αἰτιάασθαι. nec Deum clandestinis super rebus in crimen vocare; 993 μυστικὰ δ’, ὅσσα Θεὸς πυκινῇ σφρήγισσε σιωπῇ, sed mystica, quae Deus firmo obsignavit silentio, 994 χρὴ μάλ’ ἐν εὐσεβίῃσι χαμαιζήλους ἀγάασθαι oportet omnino in pietate humi repentes venerari 995 ἀνθρώπους μηδ’ οἶμον ἐτώσιον ἀμφιπλανᾶσθαι. homines, nec via inani circumvagari. 996 κλῇθρα δ’, ἅπερ νῦν σκέψιν ἀδηλώτων ἀποέργει, at claustra, quae iam intuitum non manifestorum arcent, 997 ἀμπετάσει τότε πάντα Θεὸς πύκα μήδεα εἰδώς, aperiet tunc omnia Deus, qui secreta consilia novit, 998 εὖτ’ ἂν ὀρώρῃ κεῖνο σελασφόρον ἦμαρ ἀπαύστου postquam ortus fuerit ille lucifer dies perpetuae 999 κύδεος ἀγλαΐης τε μετ’ ἠῶ κοσμολύτειραν. gloriae et venustatis post auroram mundifragam. 1000 ἔνθα μάλ’ ἀτρεκίην ἀθρήσομεν, ἣν διὰ μῆτιν illic plane veritatem intuebimur, quam ob rationem 1001 Ἰσακιδῶν ὁ μὲν ἔσκε Θεῷ φίλος, ὃς δ’ ἄρ’ ἀπέχθη, Isaaci filiorum alter fuerit Deo acceptus, alter exosus, 1002 ἐξ ἑνὸς εὐσεβέος περ ὁμοῦ γεγαῶτε τοκῆος. quamvis ex uno pio simul ambo prognati essent patre. 64v/65r 1003 Ratio fide cohibenda in praed(estinationis) meditatione ἀλλὰ μεταξύ, πάρος τετελεσμένα ταῦτα γενέσθαι, sed interea, antequam consummata haec fiant, 1004 πίστις ἀλυκτοπέδῃσιν ἑῇς σφίγξασα λογισμὸν fides compedibus suis constrictam tenens rationem 1005 αἰὲν ἀφηνιόωντα Θεοῦ τ’ ἀντικρὺ βεβῶντα semper reluctantem freno Deumque adversus euntem 1006 εἴργει καὶ κατέχει σαρκὸς βεβιασμένον οἶστρον, inhibet et impedit carnis coactum furorem, 1007 ὡς μὴ Παμβασιλῆος ἐναντία μορμύρειεν ut ne supremum Regem contra murmuret 1008 ἢ χόλον ἐν πραπίδεσσι λάβοι μάλα μαιμωώσαις, aut iram in pectore capiat valde concitato, 1009 εἰ καὐτοὺς κρίνειε διάκτορας εἰς κακὸν ἔρρειν etiamsi ipsos decernat ministros (angelos) in malam rem abire 1010 ποίνιμον, οἳ κατὰ νεῦμα Θεοῦ πᾶν εἰσὶν ἑτοῖμοι poenis obnoxiam, qui ad nutum Dei omnem sunt parati, 1011 οὔτε παραιβασίης εἰδήμονες οὔτε τευ αἰσχροῦ. neque transgressionis gnari neque alicuius turpitudinis. 1012 Consilii, cur Deus non omnium miseratur, ratio occulta, sed tamen iusta τίς γὰρ ἐπιστήμη, πύκα περ φρονέουσα, τόδ’ εὗρε quae enim scientia, quantumvis sapiens, hoc pervestigavit, 1013 σκεψαμένη μάλα πολλά, καὶ εὑραμένη κατέλεξε speculans valde multum, et, cum pervestigavit, narravit 1014 τυτθονόοις μερόπεσσι, τιὴ Θεὸς οὔ τινας οἴκτῳ infirmae mentis hominibus, quare Deus non aliquos misericordia 1015 ἀμφιβαλὼν σώζει τε νεοπλάστοις τε καθαίρει complexus salvet novaque mundet 1016 πνεύματος ἐν τοκετοῖσι καὶ ἐκ σκύμνων Σατανᾶο Spiritus (Sancti) in regeneratione et ex catulis Satanae 1017 τεύχει τέκνα Θεοῦ, τιὴ πάλιν ἐκλέγετ’ ἄλλους, faciat filios Dei, quare contra eligat alios, 1018 ἶσος ὅμως πάντεσσι καὶ οὔ τεῳ πήματος ἀρχή. aequalis tamen omnibus et nemini mali causa? 1019 πᾶς δὲ τόδ’ εὖ ἴστω, τόδ’ ἑῇς φρεσὶν ἐγκαταθέσθω, at quilibet hoc bene notum habeat, hoc suo animo infigat, 1020 ὡς ῥὰ θεοκράντοιο θελήματος αἴτιον οὐδὲν quod divinae voluntatis causa nulla, 1021 οὐδείς τ’ αὖ λόγος ἄμμι· Θεοῦ βούλησις ἑαυτῆς nulla etiam ratio sit nobis: Dei voluntas sibi ipsi 1022 ἔστι κανών τε λόγος τε καὶ αἴτιον, ὧνπερ ὑφαίνει· est regula, ratio et causa eorum, quae facit. 1023 πάντα γάρ, ὅσσ’ ἐθέλει πινυτὸς Θεός, ὅσσα τελείει, cuncta enim, quae vult sapiens Deus, quae perficit, 1024 ἐστὶ δίκαια καὶ ἐσθλὰ διαμπερές, οὕνεκ’ ἄρ’ αὐτῷ sunt iusta et bona prorsus, quoniam ipsi 1025 ᾧδ’ ἐθέλειν φίλον ἦε καὶ ἑρδέμεν, οὐχ ὅτι τις χρεὼ sic velle libitum fuit et agere – non quia aliqua necessitas 1026 ᾧδε θέλειν τελέειν τε βιώμενον αὐτὸν ἐπείγει. sic velle et agere coactum ipsum impulit. 1027 Causa praedest(inationis) gratia et iusticia τοῦ χάρις ἄλλον ἄειρε, δικαιοσύνη λίπεν ἄλλον· cuius gratia alium suscipit, iustitia deserit alium: 1028 οὐδέποτ’ ἀμπλακίην φιλέει Θεός, οὐδέποθ’ ἕρδει· nec unquam peccatum probat Deus nec unquam efficit; 1029 ἀλλ’ εἴ τις κακά που τελέει καὶ ὀλέθρια πάσχει, verum si quis mala forte agit et exitialia patitur, 1030 τῷ μὲν ἀπεχθομένῳ Θεὸς οὐ φίλον οἶκτον ὄπασσεν, huic quidem exoso Deus amicam misericordiam non impertit, 1031 ἀλλά οἱ οὐ κακίης θεομισέος οἶστρον ὄπασσε. sed ei non malitiae, quam odio Deus, furorem impertit. 65v/66r 1032 οἰκτροσύνης τό μέν ἐστι, φέρειν πολέεσσιν ἀρωγήν, misericordiae est ferre multis auxilium; 1033 ἀλλὰ δικαιοσύνης, προλιπεῖν τινας ἔμφρονι βουλῇ. sed iusticiae deserere aliquos sapienti consilio. 1034 τίς δ’ ἄρα τοσσατίοιο κριτέω κρίσιν ἐνθάδε κρίνοι; quis vero de tanti iudicis indicio hic iudicium sibi sumat? 1035 August(inus): 1. usus doct(rinae) de praedestinatione. confirmatio doctrinae de gratuita iustitificat(ione) et eversio persuas(ionis) de propria iusticia τοὔνεκα δ’ αὖτε γραφὴ περὶ μυθεῖται προορισμοῦ, ideo autem scriptura loquitur de praedestinatione, 1036 ὄφρα δικαιοσύνης, Θεὸς ἣν παμπροῖκα βροτοῖσιν ut iustificationis, Deus quam gratis hominibus 1037 ἀρρήτῳ φιλότητι χαρίζεται ἀμπλακοεργοῖς, inenarrabili amore donat peccati reis, 1038 κυρώσῃ διδαχήν, βλοσυρὴν πνίξῃσι δ’ ἐχίδνην, confirmet doctrinam et immanem strangulet viperam, 1039 ἥ ῥα δικαιοσύνης ἰδιόφρονός ἐστι δόκησις, quae iustitiae propriae est opinio, 1040 ἣ λυγρὰ μαινομένη θεολήστορα τῦφον ἐγείρει quae atrociter furens Dei praedatricem superbiam excitat 1041 ἐν θνητῶν κραδίῃσι καὶ ἰοφόροισιν ὀδοῦσι in mortalium cordibus et veneniferis dentibus 1042 χραύει λαοσόοιο Θεοῦ παγκυδέα τιμήν. vulnerat salvifici Dei gloriosum honorem. 1043 τῇ δὲ γραφὴ προορισμὸν ἐναντίον ὁπλίζουσα illi scriptura praedestinationem adversam armans, 1044 πιστοῦται μερόπεσσι τόδ’ ἀτρεκές, ὅττι σαώζει certam facit hominibus hanc veritatem, quod servet 1045 προῖκα Θεὸς βροτὰ φῦλα καὶ ἔργων ἄνδιχα πάντων, gratis Deus humanum genus et operibus absque omnibus, 1046 ὅσσα πάροιθεν ἔγεντο καὶ ὅσσα γενήσετ’ ὀπίσσω quae prius facta sunt et quae fient deinceps 1047 ὅσσα τ’ ἀναπλάσσοντι συνέρχεται, οὐκ ἀλεγύνων, quaeque reformanti (Deo) concurrunt, non curans, 1048 νόσφι συνεργίης τε θελήματος ἀνδρομέοιο absque cooperatione voluntatis humanae 1049 συμπάσης, Χριστοῖο μόνον χάριν· οὕνεκα πάντων omni Christi solummodo gratia: cum omnia 1050 αἰώνων προπάροιθεν ἐς ἄφθιτον ὄλβον ἔταξεν secula ante in aeternam beatitudinem ordinarit 1051 ἡμέας, οὐδὲν ἐόντας, ἐπάξιον οὐδὲν ἔχοντας nos, quando nihil eramus, dignum nihil habebamus 1052 τῆσδε Θεοῦ φιλίης, οὔπω χρηστόν τι καμόντας. hac Dei amicitia, necdum boni aliquid operati fueramus. 1053 2. certificatio de salute καὶ τόδ’ ἀναμφιλόγοισιν ὑπὸ στέρνοισι πεποιθὼς atque hoc non dubio sub pectore credens 1054 εὖ εἰδῇς, ὅτι πάντα Θεὸς περὶ σεῖο φιλόφρων probe scias, quod cuncta Deus de te benevolus 1055 βουλεύσας ψήφοισιν ἀκινήτοισιν ὅρισσε, deliberatione habita decretis immotis definierit, 1056 πρὶν γαίης κρηπῖδα καὶ αἰθέρος ἐστηρίχθαι, antequam terrae fundamentum et aetheris stabilirentur, 1057 ὅσσα τεῒν Χριστοῖο διήκονος ἤ τις ἀδελφῶν quaecunque tibi Christi minister aut aliquis fratrum 1058 εὐσεβέων φορέῃσιν ἐν ἀρχεβίοισι καθαρμοῖς piorum offert in vivifica expiatione 1059 βαπτισμοῦ γλυκερῇ τ’ ἀπολύσεϊ καὶ κατὰ δεῖπνον baptismi dulcique absolutione et in caena 1060 κυριακὸν διδαχήν τε βιοσσόον ἐγγυαλίζων, Dominica doctrinaque salutari largiens, 66v/67r 1061 ὡς Χριστῷ μίμνῃς μάλ’ ὁμόπλοκος εἰν ἑνὶ δεσμῷ, ut Christi maneas firmiter copulatus in uno vinculo, 1062 ποιμένι προσπεφυυῖα τεῷ ὄϊς, ὡς δέ σε κείνου pasteri adhaerens tuo ovis, utque te illius 1063 μή τις ἀλεξικάκων παλαμῶν ἀπὸ ληΐζηται. nemo e tutis manibus praedari queat. 1064 3. humiliatio et desperatio de se ipso καὶ σὺ χαλεψάμενος μάλα καὶ κατὰ πάντα ταπεινὸς ac tu attenuatus valde et per omnia humilis 1065 σαυτὸν ἀναίνηαι, περὶ σαυτοῦ δ’ ἐλπίδα ῥίψῃς, te ipsum abneges, de te ipso spem abiicias, 1066 οἷά τις οὐδενόσωρος ἐὼν καὶ πάμπαν ἀκιδνός. ut qui nullius momenti sis et prorsus debilis. 1067 μηδὲ δικαιοσύνης ἰδίης ἔπι θάρσος ἀέξῃς neque ob iusticiam propriam fiduciam concipias, 1068 γαυριόων ἀτέλεστα, κενὸν δέ τιν’ ὄγκον ἀγείρων. superbiens frustra et vanum quendam tumorem colligens: 1069 ἀλλ’ ὀλιγηπελέων ὑπὸ χεῖρ’ ἐλεήμονα πίπτῃς sed ad tenuitatem redactus sub manum misericordem prosternaris 1070 Χριστοῦ, τῇ ζωῆς τε φέρει κράτος ἠδ’ ἅμα κηρῶν. Christi, qua et vitae gerit potestatem et simul mortis; 1071 ὡς καὶ δὴ τόδ’ ἔῃ πανετήτυμον, ὅττι γε πολλοῖς utque simul hoc sit plane verum, quod multis 1072 φαίνεται ὡς παράδοξον ἔμεν σαρκὸς κολάκεσσι, apparet veluti absurdum esse carnis adulatoribus, 1073 πάσχειν μὲν κατὰ πάντα καὶ οὐ κατὰ τυτθὸν ἐνεργεῖν passive se habere per omnia nec in minimo agere 1074 ἄνθρωπον περὶ πίστιν ὁμῶς περί τ’ ἔργματα καλά. hominem, quoad fidem simul et quoad opera bona. 1075 4. consolatio: omnia sciente et ordinante Deo nobis accidere ὡς δ’ ἡμῖν τόδ’ ἔῃ παραμύθιον ἀστύφελικτον utque nobis haec sit consolatio immota 1076 εἰδόσιν, ὅττι νυ πάντα Θεοῦ ἐνὶ γούνασι κεῖται, scientibus, quod omnia Dei in gremio sint posita, 1077 ὅσσ’ ἡμῖν στονόεντα Τύχη καὶ μείλιχα κραίνει. quae nobis tristia fortuna et suavia temperat, 1078 οὐδὲ μὲν εἰκαίῃσι ῥοπαῖς καὶ τυφλοφορήτοις neque temerariis casibus et coecis 1079 ῥέμβεται αἶσα βροτῶν, ἀλλ’ Ἀθανάτου φραδίῃσι. volvatur sors hominum, sed Dei immortalis consiliis, 1080 πάντα δ’ ἅμ’ ἐν βιότῳ πανδερκέος ὄμμα Προνοίης omniaque pariter, in vita, cunctividentis oculus Providentiae, 1081 γινόμενα προορᾷ κιρνᾷ θ’, ὡς εὔαδεν αὐτῇ· quae fiunt, prospiciat temperetque, ut placet ipsi: 1082 ἥπερ ἀσημάντοισι τεῒν πλάστιγγος ὑφ’ ὁλκαῖς quae ignota tibi trutinae in pensiculatione 1083 δυστυχίης τε τύχης τε πάλαι σταθμήσατο μοῖραν infortunii et fortunae iam olim ponderavit fatum 1084 καὶ πάσας ἀφόρισσε βίου θανάτου τε κελεύθους et omnes praefinivit vitae necisque vias. 1085 καὶ καμάτους μέτρησε καὶ αὐτῶν ἴθματα ταρσῶν, ac labores demensa est ac ipsarum gressus plantarum 67v/68r 1086 σὺν φθόγγοις δὲ τεῶν μελετῶν ἐλογίσατ’ ἀριθμόν· cum verbisque tuarum cogitationum supputavit numerum 1087 καὶ μάλα δινεύων πυκινῷ συμφράσσετο θυμῷ, et multum versans prudenti consideravit animo, 1088 εἴ κέ τί σοί ποτ’ ἔμελλ’ ἀγαθὸν καὶ σύμφορον εἶναι nunquid tibi aliquando futurum esset bonum et utile 1089 ἐρχομένῳ κηριτρεφέος βιότοιο πρὸς αὐγήν. venienti mortalis vitae ad lucem. 1090 5. alia consolatio, ante tempus nullum contra nos malum praevalere posse ὄφρα τόδ’ ὀρθονόοισι μάλ’ εἴδομεν ἐν πραπίδεσσιν, ut hoc recte sentientes plane sciamus in mentibus, 1091 ὡς ἀέκητι Θεοῦ βροτὸς οὐδεὶς κύρεται ἄτῃ quod praeter voluntatem Dei homo nullus incidit in calamitatem 1092 χριστοφιλής, πρὶν νύσσα θεήλατος ἆσσον ἱκάνῃ, Christi amans, priusquam meta a Deo acta propius accesserit, 1093 εἰ καὶ δαιμονίων κάκ’ ὀλέθρια μητιοώντων etiamsi diabolorum mala exitiosa molientium 1094 τόσσον ἐπαΐσσει πλῆθός σφισιν, ὅσσον ἀριθμὸν tanta ingruat multitudo ipsis, quantum numerum 1095 θρόμβων ἐκ νέφος ἧκε πολυσταγές, ὁππότ’ ἄησιν guttarum nubes emisit pluviosa, si quando spirat 1096 ὥρῃς ἐν θερινῇσι νότου μένος ὑγρογενείου. horis in aestivis Austri vis humidi. 1097 εἰ γὰρ δὴ πλοκάμων Θεὸς εὖ πεμπάσσατ’ ἀριθμὸν si enim capillorum Deus probe iniit numerum 1098 ἀκροφυῶν, οὓς κρατὸς ἀπόρρυτα φύματ’ ἐόντας ex vertice nascentium, quos, capitis deflua excrementa cum sint, 1099 δηθάκ’ ἀποτμήγει κουρεὺς πολυθηγέϊ χαλκῷ· crebro resecat tonsor acuto ferro: 1100 πῶς οὐ μᾶλλον ὑπὲρ ζωῆς θανάτου τε γένηται quomodo non magis pro vita et morte esset 1101 ἄγρυπνος μελεδωνός, ἀναγκαίων τε μερίμνην insomnis curator et rerum necessariarum solicitudinem 1102 πάντων, ἀμπεχόνης καὶ ἐδητύος, εἰς τέλος ἕξει omnium, amictus et victus, ad finem gereret (usque) 1103 λυσίπονον; τάδε γὰρ προφερέστερα πολλὸν ἐθείρης. beatum? haec enim praestantiora multo sunt crine.

Gedicht Nr. 3

Folgt in Kürze.

Gedicht Nr. 4

Folgt in Kürze.

Abschnitt Nr. 5 (Gr. / Lat. (Prosa))

Locus V.: De diabolis 1584 Ἀγγελικῶν τὰ μὲν ἀμφὶ νοῶν ἱερῇς γραφίδεσσι Haec quidem angelicis de mentibus sacro stylo 1585 Πνεῦμα Θεοῦ σήμαινεν, ἁμαρτινόων δὲ καὶ ἄλλον spiritus Dei indicavit: impiis vero etiam alium 86v/87r 1586 διαβόλων πέρι μῦθον ἐν ἁγναῖς ἔγραφε βίβλοις, de Diabolis sermonem in sanctis scripsit libris, 1587 Quid sint ὥς σφε Θεὸς πρῶτον κτισμῷ μετὰ θαυματοεργῷ quod illos Deus primum conditionem inter miraculosam 1588 ἀμφιπόλοις ποίησεν ὁμότροπον ἦθος ἐνεῖκαι ministris fecerit similem naturam ferre 1589 ἀγγελικοῖς, μόχθῳ θεοτερπέϊ ποιπνύοντας. angelicis, servitio Deo grato occupatos, 1590 θῆκε δ’ ἀριστοβίους νόας ἔμμεναι, οὔτε μολυσμῶν constitueritque beatos spiritus esse neque flagitiorum 1591 ἴδριας οὔτε κακῶν μελεδήμονας, ἀλλὰ δικαίους gnaros neque malorum studiosos, sed iustos 1592 βουλαῖς τ’ ἐργασίαις τε τεταρπομένους ἀμιάντοις. consiliisque et factis gaudentes castis. 1593 οἱ δ’ ὑπερηφανίῃσι μεμηλότες ἠδ’ ἀθεμίστοις hi vero superbiae dediti et iniustis 1594 κουφοπόθοις τε φρενῶν κινήμασι βακχευθέντες levibusque animorum moribus lymphati, 1595 ἤλιτον οὐκ ἔτ’ ἀκεστὰ καὶ αἴσυλον ἦθος ἐφεῖλκον, peccarunt insanabiliter et improbam naturam attraxerunt, 1596 τόσσον ἀναιδείῃσι μεμηνότες, ὥστε καὶ αὐτῷ adeo impudentia furentes, ut et ipsi 1597 παμμεγέθει Βασιλῆϊ χαλίφρονα δῆριν ἐγεῖραι. maximo Regi insanum certamen moverent. 1598 αὐτὰρ ὅ γ’ ἀσχαλόων τε καὶ ἄσβεστον χαλεπαίνων verum is indignissime ferens et implacabiliter irascens 1599 ὕβριος αἰνοτάτης σφ’ ἀπετίσατο, κὰδ δὲ θοώκων propter iniuriam gravissimam illos punivit deque sedibus 1600 ἀστροφόρων βεβίηκεν ἐς ἠέρα νέρθεν ὀλισθεῖν stellatis coegit in aërem infra labi 1601 λυγαίην πλήθους σὺν ἀτεκμάρτῳ ταχ’ ἀριθμῷ. caliginosum multitudinis cum infinito forte numero. 1602 ἐνθάδ’ ὑπ’ ἀστεμφεῖ κατέχει σφέας εἰργμὸς ἀνάγκῃ ibi rigida detinet illos carcer necessitate 1603 ἀχνυμένους· περὶ γὰρ κρυερὴ σφίσι πέπτατ’ ἀνίη moestos: circum enim horrifica eos volat tristicia 1604 καὶ φθόνος ἀλγεσίθυμος, ἕως ἐπελεύσεται ἠὼς et livor acerbus, donec venerit aurora 1605 ὑστατίη· τότε πάντας ἀμειδήτοιο βερέθρου postrema; tunc omnes tristis barathri 1606 ἀμφιχανεῖ μυχὸς εὐρὺς ὑπ’ ἄλγεσι θυμοφάγοισι excipiet sinus amplus, in cruciatibus tristissimis 1607 ποινὴν ἐκτίνοντας ἀπείριτον, ἣν Θεὸς αὐτοῖς supplicium luentes infinitum, quod Deus ipsis 1608 ἰθυδίκης διέταξεν ἑὴν κατ’ ἀμείλιχον ὀργήν, recte iudicans destinavit pro sua immiti ira, 1609 οὕνεκ’ ἐπὶ σφετέρῃ τε φύσει μερόπων τε γενέθλῃ, quoniam et suae naturae et hominum generationi, 1610 ἣν ἀλιτέσθ’ ἐδίδαξαν ὁμῶς, τόσον αἶσχος ἔχευαν, quam peccare docuerunt simul, tantam turpitudinem affuderunt, 1611 αὐτομάτοις φραδίῃσιν ἀποστατέοντες ἀπ’ ἐσθλοῦ· libera voluntate deficientes a bono; 1612 ἀντὶ δὲ παμμακάρων κακοδαίμονες αἶψ’ ἐγένοντο, et pro beatiss(imis) (angelis) pessimi diaboli mox facti sunt, 87v/88r 1613 ἐκ καθαρῶν ἀγαθῶν τε καὶ ἁγνῶν ἠδὲ δικαίων ex puris, bonis et sanctis atque iustis 1614 αἰσχροί, λευγαλέοι καὶ ἀναιδέες ὑβριστῆρες, turpes, improbi et impudentes, iniusti, 1615 ἀντίπαλοι Κτιστῆρι καὶ ἀγγελτῆρσιν ἀμώμοις hostes Creatoris sui et angelorum bonorum 1616 ἀνθρώπων τε τέκεσσι, μάλιστα δέ τ’ εὐσεβέεσσιν· hominumque filiorum, maxime autem piorum: 1617 Causa diabolorum odii in pios οὕνεκα παπταίνουσιν ἄγαν ζηλήμονι θυμῷ quia vident nimis invido animo 1618 εὐσεβέων γένος ἁγνὸν ἐς ἀστερόεντα θόωκον piorum gentem sanctam in stellatam sedem 1619 ἵξεσθαι, τοῦ περ σφέας ἔκβαλε μῆνις Ἄνακτος venturam, qua ipsos excussit ira Domini 1620 εἵνεκ’ ἀγηνορίης τε καὶ ὕβριος, ἐνθάδε δ’ αὐτοῖς propter superbiam et contumeliam, ibique eis 1621 πορσυνέειν σφέτερον κλέος Ὄρχαμον αὐτομέδοντα. donaturum ipsorum gloriam Principem libera potestate omnia regentem. 1622 τοῦτ’ ἄμοτον δάκνει κραδίην σφίσιν ἠδ’ ἐρεθίζει hoc acriter mordet cor ipsis et iritat, 1623 πάντα δόλον καὶ πᾶσαν ἐπ’ ἀνδράσι μητίσασθαι omnem dolum et quodlibet adversos homines ut decernant 1624 πημοσύνην λάθρη τε καὶ ἀμφαδὸν οὐδὲ μεθεῖναι nocumentum furtim et propalam neque sinant 1625 ἔργον ἀπείρητόν τι δολορραφιῶν κακοβούλων, opus intentatum ullum insidiarum malevolarum, 1626 ὡς σφίσι δυσμενίῃσιν ἑῇς κακὸν ἀμφιβάλωνται quo illis odio suo malum creent 1627 ἐσχάτιον καὶ ῥίζαν ἀμαλδύνωσι γενέθλης. ultimum et radicem excindant generis (humani). 1628 Diaboli in momento exitium adferrent generi humano, nisi prohiberentur a sanctis angelis ῥεῖα δέ κεν κραίνοιεν ἀλάστορες, ὅσσα μέμασιν, ac facile perficerent maligni genii, quae enituntur, 1629 ἔκ τε βάθρων ῥήξειαν ἄφαρ πανδέγμονα κόσμον, et ex fundamentis eruerent subito omnicapacem mundum 1630 πάντα τε δηϊώσαιντο μιῇ ταχυδινέϊ ῥιπῇ, cunctaque everterent uno repentino momento, 1631 εἰ μή σφεων κατέναντι βοηθόον οἶμα κομίζειν nisi eos contra salutarem impetum ferre 1632 οὐράνιοι τολμῷεν ἀλεξιάραι πολεμισταί, caelestes auderent, aversores pestis, bellatores; 1633 οἷς μετὰ τῶνδε μάχη συγκρούεται αἰὲν ἀειδὴς quibus cum illis pugna conseritur indesinenter obscura, 1634 χρείαις ἡμετέρῃσι φίλην μελετῶσιν ἀμύνην, usibus nostris amicam dum meditantur defensionem, 1635 μήπου στοιχείων πισύρων τάχα παντοβότειραν ne forte elementorum quatuor mox almam 1636 ἁρμονίην λύσωσι κακόφρονες, ἢ σφίσι λυγρὰ harmoniam solvant malevoli aut eis dira 1637 φάρμακα συγκυκόωντες ὑποφθείρωσιν ὄνησιν venena commiscentes corrumpant usum 1638 ἔμπεδον ἀνθρώποις πυρός, ἠέρος, ὕδατος, αἴης· perpetuum hominibus ignis, aëris, aquae, terrae. 1639 ἔστι γάρ ἐστι κράτιστον ἔτι σθένος ἠδὲ κάκιστον est enim revera potentiss(imum) adhuc robur et pessimum 88v/89r 1640 Potentia diabolorum reliqua δαίμοσιν ἀνδροβόροισιν ἀπουραμένοις περ ἄριστον daemoniis homini exitialibus quamvis privatis optimo 1641 κάρτος ὑπ’ ἀμπλακίῃ, τῇ κτίσματα πάντα κακοῦται· robore per peccatum, quod creaturas omnes deteriores facit. 1642 ἣ καὶ τούσδε χέρηας ἐθήκατο καὶ σθένος αὐτοῖς quod et hos peiores reddidit et potentiam ipsis 1643 πρωτογενὲς μείωσεν· ὅμως δ’ ἄρα δεινὰ παλαιῶν primigenam minuit: sed tamen praestantes veterum (donorum) 1644 λείψαν’, ἀφαυροτέρη περ, ἔχει φύσις, οἷον ἐοῦσα reliquias, infirmior licet, retinet natura, ut quae est 1645 πνευματικὴ καὶ σφόδρα ταχύπτερος ἠδ’ ἀκίχητος. spiritualis et valde agilis et incomprehensibilis. 1646 ἀκμὴν δ’ εἰσέτ’ ἔχουσιν ὑπείροχον ἠθάδος ἀλκῆς et vigorem adhuc habent excellentem pristini roboris, 1647 μνήμης τ’ ἐννοίης τε περιφροσύνης τε καὶ αἰπῆς memoriae, intellectus, prudentiae et arduae 1648 ἰδρείης ὁρμῆς τε πολυτροπίης τ’ ἐπαγαστῆς· scientiae, agilitatis et versutiae admirandae. 1649 Calliditas. τόσσην κλεπτοσύνην πεπυκασμένοι, ὥστε καὶ αὐτῶν tanta vafricie praediti, ut et ipsorum 1650 κηρύκων, οἳ δῶμα περιτροχόωντες Ὀλύμπου praeconum, qui domum circumsilientes Olympi 1651 νεῦμα Θεοῦ κραίνουσι, φόως ψευδήρεϊ μορφῇ nutum Dei exequuntur, lucem mendaci figura 1652 ἀμπίσχειν φαίνειν τε βροτοῖς ἀπατήλιον αἴγλην· induant ostendantque hominibus fallacem splendorem, 1653 ἐσθλοφανεῖ κεύθονται ὑπ’ εἴδεϊ λοίγιον ἄτην. quae bonum prae se fert, occultantes sub specie exitialem noxam. 1654 Comparantur diabolorum insidiae escae, qua pisces capiuntur. ἠΰτε δ’ ἀσπαλιῆες ἐπὶ ῥηγμῖνι θαλάσσης ac veluti piscatores in littore maris 1655 ἀγκίστρων γναμπτοῖσιν ἐπαρτίζουσιν ὀδοῦσιν hamorum uncis affigunt dentibus 1656 εἴδατα τέρπν’ ὁράασθαι, ἀτὰρ πάμπικρα πάσασθαι, escas iucundas adspectu, sed peracerbas esu 1657 ἰχθύσιν ὑγροπόροις, πολυήρατος ὧν πέλετ’ ἄγρη· piscibus udivagis, delectabilis quorum est captura; 1658 οἱ δ’ ἄρ’ ὑπ’ ἀφραδίῃσι μεμαότες ἀμφιλαβέσθαι hi vero cum imprudentia cupientes apprehendere 1659 βρώμης ἐγχρίμπτουσι τανύπτυχα χάσματα λαιμῶν, cibum admovent patulos hiatus gulae 1660 αἶψα δ’ ἐφελκύζουσιν ἑὸν μόρον ἀμφιπαγέντες· statimque attrahunt suam pestem adfixi; 1661 ὣς οἱ κερδοσύνῃσιν ὑποκλέπτουσιν ὄλεθρον. sic illi fraudulentiis occultant perniciem. 1662 Mali natura et substantia malorumque auctores. οἱ δὲ κακοὶ τελέθουσι κατ’ οὐσίην τε φύσιν τε, qui mali existunt substantia et natura, 1663 ἀπροϊδεῖς, ἀφύλακτοι, ἐπεί σφι δολοπλόκον ἦτορ, improvisi, inobservati, quia illis dolosus animus, 1664 καὶ φύσις, ἀγχινόων περ ἄγαν μέγα δυναμένων τε, ac natura, quamlibet acutorum nimis et valde potentum, 1665 εἰς κακὸν (ἠΰτε ῥεῦμα κατώφορον οἶμον ἐπείγῃ) ad malum (ceu fluxus proclivem ad inferiora cursum agit) 1666 ὁρμαίνει πρῆξίν τ’ ἔφεσίν τ’, οὐδ’ αὖ ἐλαχίστην incitat actionem et cupiditatem neque minimum 1667 προσδέχεται σπουδὴν ἀγαθοῦ καὶ ἀμεμφέος ἔργου. admittit studium boni et inculpati operis. 89v/90r 1668 ἔχθεϊ δ’ οὐρανίων τε καὶ ἐν χθονὶ ναιετοώντων odio autem coelitum et in terra habitantium 1669 τηκόμενοι φλεγέθουσιν ἐγερσίκακον κατὰ θυμόν. liquescentes ardent malorum autore in animo. 1670 ἐν τῷδ’ ἀσχολέοντες ἀνήνυτα μοχθίζουσιν. et in hoc occupati sine fine incumbunt. 1671 οἶοι δ’ αὖ γέγαασιν ἀνὰ ζείδωρον ἄρουραν ac soli sunt in benigna terra 1672 ἀρχὴ καὶ πηγὴ πάντων, ὅσα λυγρὰ καὶ αἰσχρὰ initium et fons omnium, quae tristia et turpia 1673 λυμαίνει κατὰ σῶμα νόον τε βροτήσιον αἷμα, ledunt secundum corpus et animam humanum sanguinem, 1674 ἀμπλακίης θανάτου τε δυηπαθίης τε προπάσης. peccati, mortis et aerumnae universae. 1675 ἐκ γὰρ δὴ Σατανᾶο πολύφθορος ὄρνυθ’ ἁμαρτάς, ex Satana enim exitiosum ortum est peccatum, 1676 ὃς ψευστὴς λῃστής τε βροτοκτόνος ἐστὶν ἀπ’ ἀρχῆς, qui mendax latroque homicida est ab initio 1677 θεσμῷ δ’ ἀτρεκίης θεοπειθέος οὐκ ἐνέμιμνε. inque lege veritatis Deo credentis non mansit. 1678 δυσσεβίην δ’ ἄρα πάντες ὅσοι σκολιόφρονι θυμῷ impietatem igitur quicunque obliquo animo 1679 κάμνουσιν, φίλα τέκνα δυσαντέος εἰσὶ τοκῆος, exercent, chari liberi infesti sunt parentis, 1680 δημαπάται, φόνιοι, ψευδήμονα κωτίλλοντες· hominum impostores, sanguinarii et mendacia garrientes. 1681 οἷος γάρ τις ἔφυ, τοῖον βλάστημα λοχεύει. qualis enim quis natura est, talem sobolem procreat.

Gedicht Nr. 6

Folgt in Kürze.

Gedicht Nr. 7

Folgt in Kürze.

Gedicht Nr. 8

Folgt in Kürze.

Gedicht Nr. 9

Folgt in Kürze.

Gedicht Nr. 10

Folgt in Kürze.

Gedicht Nr. 11

Folgt in Kürze.

Gedicht Nr. 12

Folgt in Kürze.

Gedicht Nr. 13

Folgt in Kürze.

Gedicht Nr. 14

Folgt in Kürze.

Abschnitt Nr. 15 (Gr. / Lat. (Prosa))

XV. Locus de inhabitatione Dei. In sanctis Deus habitat et quomodo(1) 5060 Ἐν γὰρ Ἄναξ ἁγίοισιν, ὅσων φρένας ἥγνισε πίστις, Namque Dominus in sanctis, quorum pectora sanctificavit fides, 5061 οἰκεῖ ψυχοβοτῆρος ὑπηρεσίῃσιν Ἀήτεω· habitat almi ministerio Spiritus 5062 αὑτὸν δὲ σφίσι κοινὸν ὁμόκτητόν τε παρίσχει, et se illis communem et consortem praebet; 5063 ἀλλ’ οὐ μὴν θνητοῖσιν ἀχωρίστῳ τινὶ δεσμῷ sed tamen non mortalibus inseparabili quodam vinculo 5064 σφίγγεθ’ ὑποστατικῶς τε, παλίλλυτός ἐστι δ’ ἕνωσις alligatur hypostatice: verum resolubilis est unio 5065 καὶ χωρισμὸν ἔχουσα· Πατὴρ δ’ ἑτερότροπον Υἱῷ et separationem habens; ac Pater diversimodam Filio 5066 ᾧ μέτα συζυγίην, ἑτερότροπον αὖ μετὰ πιστοῖς cum suo coniunctionem, diversimodam rursus cum fidelibus 5067 ἥρμοσεν ἀνθρώποισι καὶ ἀγγελικοῖσι νόεσσι. inivit hominibus et angelicis spiritibus. 5068 Modi unionis, inhabitationis seu praesentiae Dei quinque πέντε τρόποι δ’ ἄρ’ ἔασιν ἑνώσιος, ᾗπερ ἐνοικεῖ. quinque modi autem sunt unionis, qua inhabitat. 5069 I. Unio seu essentialis inhabitatio Dei in trinitate πρῶτα μὲν ἰσοφαὴς Θεότης τρισὶν ἐν φαέεσσιν primum coaequalis Divinitas tribus in luminibus 5070 ἥνωται· ζυγίη δὲ Θεοῦ φύσιν ἥδε συνέργει, unita est, et copula Dei naturam seu essentiam haec constringit, 5071 τρισσοφαῆ Θεότητα πρὸς ἰσοφυῆ μίαν αἴγλην triluminem Divinitatem ad connaturalem unum splendorem 5072 ἀσχιδέως συνάγουσα καὶ εἰς ἕνα σύμφυτον ἀρθμόν. indivulse cogens et in unum eiusdem essentiae nexum. 5073 οὕτως ἐνναίει μονογνὴς τριὰς αἰὲν ἑαυτῇ. sic habitat simplex Trinitas semper in se ipsa. 5074 II. Personalis unio divinae et humanae naturae in Christo δεύτερον αὖ Χριστοῖο θεόμβροτός ἐστιν ἕνωσις secundo Christi Deum et hominem constituens est unio 5075 ἀμφοτέρης φύσεως· καὶ τὴν μὲν ἀφ’ οἷο τοκῆος utriusque naturae: quarum alteram a suo parente 5076 ἄχρονον ἄτρεπτόν τε θεοσθενέα τε κομίζει· aeternam, immutabilem et deipotentem gerit; 5077 τὴν δ’ ἄρ’ ἐφημερίων πάϊς ἄμπεχεν εἵνεκ’ ἀρωγῆς alteram mortalium puer induit propter liberationem, 5078 ἄσπορον ἐσδύνων Μαρίης σὺν Πνεύματι κόλπον. intactam ingrediens Mariae cum Spiritu S(ancto) uterum: 5079 ζεῦξε δ’ ὑποστατικῶς δισσὴν φύσιν, ὥστε προσώπῳ et coniugavit hypostatice geminam naturam, ut persona 5080 εἰν ἑνὶ σαρκωθέντι Θεόν τε καὶ ἀνέρα ναίειν. in una incarnata Deus et homo habitet. 5081 οὐ γάρ τοι Θεότητος ἀειζώοιο πρόσωπον non enim Divinitatis aeternae persona 5082 δεύτερον ἀνδρομέην ἕσται φύσιν, ἠΰτε κύμβην secunda humanam induit naturam, ut cymbam 207v/208r 5083 ἀμπίσχει ναύτης ξυλογάστερα, τήνδε τ’ ἐλαύνει, circundat sibi nauta ligneam eamque agitat, 5084 ἢ παλιγεννήτοις Θεὸς ὡς μερόπεσσιν ἐνοικεῖ· aut renatis Deus ut in hominibus habitat: 5085 ἀλλ’ ἐνισωματικῶς τε καὶ αὐτοπρόσωπος ἐκράνθη sed corporaliter et personaliter coniuncta est 5086 ἀθανάτη θνητῇ φύσις, ἐν δ’ ἄσχιστος ἄρηρεν. divina humanae natura et inseparabilis cohaeret; 5087 οὐδ’ ἄρ’ ἑταιρείην τιν’ ἐΰπλοκον, ἀλλὰ νοῆσαι nec societatem aliquam bene nexam, sed intelligi 5088 δισσοφυῆ τιν’ ἕνωσιν ἑνὸς χρέος ἐστὶ προσώπου. duarum naturarum unionem in una oportet persona. 5089 Unioni corp(oris) et animae copulatio natur(arum) in Chr(isto) comparatur ὡς γάρ τοι ψυχῆς νοερὸν καὶ λεπτὸν ἄημα ut enim animae rationalis et subtilis spiritus 5090 σαρκοπαγές τε μελέων πάχος εἰς ἕνα φῶτα τέλειον et carnea membrorum crassities in unum hominem perfectum 5091 ἤλυθον ἁρμονίῃ ζωαρκέϊ συμπεφυῶτε· coeunt compagine vivida iuncta: 5092 ὣς φύσις ἀνδρομέη τε καὶ ἄμβροτος ἓν τελέουσιν sic natura humana et divina unum perficiunt 5093 ἀρραγὲς ἀτμήτοιο καὶ ἐκτελὲς ἅμμα προσώπου. firmum indissecabilis et integrum nexum personae. 5094 Λόγος aliter Christo quam Eliae adest ἀλλοτρόπως δὲ μέτεστι Θεοῦ λόγος ὑψιγένεθλος et alio modo adest Dei λόγος altigena 5095 Χριστῷ πεζοπορεῦντι χαμαιπλάγκτοις ἐν ὁμίλοις Christo ambulanti terrivagis in coetibus 5096 ἠέπερ Ἠλίῃ, τὸ πυρίζυγον ἅρμ’ ἐλάοντι, quam Eliae igniiugum currum agitanti 5097 ἄλλοις θ’, οἳ λαοῖσι προάγγελον ὄσσαν ἴηλαν· aliisque, qui hominibus vatidicam vocem ediderunt; 5098 οἷστισι παρμέμβλωκε Θεοῦ λόγος ὥς τις ἑταῖρος· quibus adfuit Dei λόγος ut quidam socius; 5099 οὐδὲ γὰρ ὡς συνάεθλος ἐὼν ἑταρίσσατο Χριστῷ· non enim ut socius adiunctus fuit Christo, 5100 ἀλλὰ φύσεις δύ’ ἔνεισιν ὑποστατικὴν καθ’ ἕνωσιν sed naturae duae sunt hypostatica unione 5101 Χριστῷ, ἐόντι μίην καθ’ ὑπόστασιν ἀνδρὶ Θεῷ τε. in Christo, qui est una in persona homo et Deus. 5102 III. Praesentia Dei universalis τὸ τρίτον αὖ γένος ἐστὶ παρουσίη Αὐτομέδοντος, tertium hinc genus est praesentia per se Regnantis, 5103 ἣν ὁλικὴν καλέουσι, Θεοῦ μετὰ πᾶσιν ἐόντος quam universalem vocant, Dei in universis existentis 5104 κτίσμασιν ἐμμενέως, τάπερ ᾗ παμφράδμονι βουλῇ creaturis potenter, quas suo sapientiss(imo) consilio 5105 εὕρατο καὶ τέκτηνε λόγου συμμήστορος ἔργῳ. excogitavit et fabricatus est verbi consiliarii operatione. 5106 πᾶσι γὰρ ἀρχιγένεθλος Ἄναξ κτιστοῖσι πάρεστιν omnibus enim autor rerum Deus creaturis adest 5107 ἀτρεκέως τρισσὴν καθ’ ὑπόστασιν, ὅσσα πέλονται vere trinam iuxta substanciam, quaecunque sunt, 5108 ζωοῖς, ἀψύχοισι, νοήμοσιν, ἀφραδέεσσιν, animatis, inanimis, rationalibus, brutis, 5109 ἐσθλοῖς ἠδὲ κακοῖσιν κατ’ οὐρανὸν ἠδὲ κατ’ αἶαν, bonis ac malis in caelo et in terra, 5110 ᾧ μεγέθει δυνάμει θ’, ἧς ἔμπλεα πάντα τέτυκται, sua magnitudine ac potentia, cuius plena omnia sunt, 5111 πάντα περισχόμενος, σώζων καὶ πάντα κυβερνῶν, omnia fovens, servans et omnia gubernans, 5112 μοῦνος ἀεὶ πάντων ταμίης, πάντων τε φυλακτήρ, solus perpetuo omnium praeses, omnium custos, 208v/209r 5113 ἐξ οὗ μὲν κρέμαται καὶ ἐν ᾧ τάδε πάντα κυλεῖται, a quo pendent et in quo ista omnia vertuntur, 5114 σειρὴ πάντ’ ἐρύουσα, διὲξ ἧς πάντα πέπλεκται. catena omnia trahens, ex qua omnia nexa sunt. 5115 μεστὰ Θεοῦ πάνυ πάντα· τί δ’ οὐκ αἰσθάνετ’ Ἄνακτος; plena Dei prorsus omnia; quid non sentit Dominum? 5116 Ubique esse proprietas divinae essentiae ὡς δ’ ἴδιον κτέαρ ἐστὶν ἀτεκμάρτου Θεότητος ut autem proprium bonum est infinitae Divinitatis, 5117 οὔτ’ ἀρχὴν λαχέειν οὔτ’ αὖ τέλος, ἀλλ’ ἐς ἀνάρχους neque principium habere neque finem, sed in principio 5118 ἀλλήκτους τ’ αἰῶνας ἔχειν βίον ἠδὲ δύνασθαι et fine carentia saecula agere vitam et posse 5119 πάντα μάλ’ ἀθανάτοις ὑπὸ νεύμασιν, ὅσσα θέλῃσιν, omnia simul immortali nutu, quae velit, 5120 οἷον ἄρ’ οὐκ ἐνόησε μίη κτίσις οὐδὲ συνῆκεν, quale non cognovit ulla creatura neque intelligit: 5121 ὣς καὶ τοῦτ’ οἰκεῖον ἔχει φύσις ἀρρήτοιο sic etiam hoc proprium habet natura ineffabilis 5122 παμμεδέουσα Θεοῦ, πάντῃ στρωφᾶσθαι ἀληθῶς. omnipotens Dei, ubique versari re ipsa; 5123 καὶ τὰ μὲν οὐδεμιῆς κτίσιος νόος οὐδὲ κιχῆσαι et haec nullius creaturae mens neque adsequi 5124 οὐδέ ποτ’ ἐκμαθέειν δύναται, μέγα βένθος ἀφύσσων· neque unquam perdiscere potest, magnam profunditatem exhauriens: 5125 ἀλλὰ τάδ’ ἀφράστοισιν ἐεργμένα κεύθεσι μίμνει· sed haec incognitis septa latebris manent; 5126 ἔστι δ’ ὅμως ἐτεόν, πάντῃ Θεὸν αὐτὸν ὑπάρχειν est tamen nihilominus verum, ubique Deum ipsum esse 5127 ἣν κατὰ παμβασίλειαν ἀεὶ φύσιν, ἣ χθονὸς εὖρος secundum suam ubique et perpetuo regnantem naturam, quae terrae latitudinem 5128 ἀμφιρύτης πίμπλησιν, ὑπέρδραμε δ’ ὕψος Ὀλύμπου. circumfluae replet et superat altitudinem caeli; 5129 τόνδε γὰρ οὐρανὸς οὔτις, ἐπ’ οὐρανὸν αἶπος ἀείρων hunc enim coelum nullum, supra coelum sublimitatem extollens 5130 ἄπλετον, οἷς περάτεσσιν ἔχει, μακροῖς περ, ἐέργειν. infinitam, suis terminis potest, quantumvis longinquis, continere. 5131 Quomodo bonis et malis Deus generaliter adsit ἄλλως μὲν χρηστοῖσι πάρεστ’, ἄλλως δ’ ὀλοοῖσιν aliter autem bonis adest, aliter malis 5132 ἀνδράσι γηγενέεσσι καὶ ἀγγελτῆρσι πετηνοῖς· hominibus terrigenis et angelis volatilibus: 5133 πὰρ φαύλοισι μέν ἐστιν, ὑπόστασιν, ἣν λάχ’ ἕκαστος, malis quidem adest, personam, quam sortitus est quilibet, 5134 μοῦνον πανσθενέεσσιν ἑαῖς χείρεσσιν ἐρείδων tantum cunctipotentibus suis manibus sustentando 5135 καὶ μέτρον καὶ τέρμα κακοτροπίῃσιν ὁρίζων· et modum ac metam improbitati constituendo; 5136 τοῖς δ’ ἐσθλοῖσι πάρεστι, τρέφων φύσιν ἠδὲ καὶ αὐτῶν bonis vero adest, sustentans naturam atque ipsorum etiam 5137 πορσαίνων καμάτοισι καὶ εὐτυχίην καὶ ἀρωγήν. tribuens laboribus et successum et auxilium. 5138 Conservatio rerum omnium ad univers(alem) praesentiam Dei pertinet ἐν δ’ ὁλικῇ Γενέταο παρουσίῃ αὐτογενέθλου in generali autem Patris praesentia aeterni 5139 τήρησις πάντων φυσίζοός ἐστιν ἐόντων, conservatio cunctarum alma est rerum, 5140 ᾗ πάντων, ὅσα χερσὶν ἀριστοπόνοις κάμεν, ὕλην qua omnium, quae manibus optima facientibus condita, substantiam 5141 σώζει στηρίζει τε τρέφει θ’, ἵνα μή τι πέσῃσιν conservat, sustentat, nutrit, ut nequid recidat 5142 εἰς οὐδέν, πρὶν τέρμα μολεῖν θεοδινέος ὥρης. in nihilum, antequam meta venerit a Deo praedestinatae horae; 5143 καὶ μὴν διαβόλων τηρεῖ φύσιν ὑβριστήρων, atque etiam diabolorum servat naturam iniustorum, 209v/210r 5144 ὄφρα ποτ’ ἰθύδικον δείξας κρίσιν ἧς σφέας ὀργῆς ut olim rectum ostendens iudicium suae illos irae 5145 φρικαλέης ξαίνῃσιν ἀλωφήτοισιν ἱμάσθλαις, horrendae verberet indesinentibus flagellis, 5146 εὖτε νεκρῶν ἀγορὴν ποιήσεται ἠδὲ βιόντων. quando mortuorum congregationem instituet et viventium. 5147 Discrimen inhabit(ationis) et universalis praesentiae πρῆξις δ’ ἥδε Θεοῖο μετὰ κτιστοῖσιν ἐόντος sed haec actio Dei creaturis praesentis 5148 οὐ μὲν ἐνοίκησις κληΐζεται· ἄλλο γὰρ εἶναι non inhabitatio vocatur: aliud enim esse 5149 πάντῃ σημαίνει Θεὸν ἄμβροτον, ἄλλο δ’ ἐνοικεῖν· ubique significat Deum immortalem, aliud inhabitare; 5150 οὐδὲ Θεὸς πάσαις λέγεται φυσίεσσιν ἐνοικεῖν, nec Deus omnibus dicitur naturis inhabitare, 5151 πάντα περ ἐν χείρεσσιν ἔχων καὶ πάντα κομίζων. licet omnia in manibus tenens et omnia sustentans. 5152 IIII. Inhabitatio Dei in renatis, separabilis in hac vita τέτρατον ἐν τοῖσδεσσιν ἔχει Θεὸς ἀγλαὸν οἶκον, quarto in his habet Deus pulcrum domicilium, 5153 οὓς πίστις καὶ Πνεῦμα παλιγγενέος τοκετοῖσι quos fides et Spiritus regeneratae partu 5154 ζωῆς μαιεύσαντο δικαιοσύνης ποτὶ φέγγος vitae ediderunt iusticiae in lucem 5155 ἐκ λαγόνων κακίης ζοφοτερπέος, ἥ σφε κύϊσκε. ex utero malitiae tenebrosae, quae illos gestabat; 5156 καί τόδε που καλέουσι λόγων ἁγίων μελεδωνοὶ et hoc etiam vocant sermonum sacrorum curatores 5157 συζυγίην Χριστοῖο θεομνήστης θ’ ἕο νύμφης. coniunctionem Christi et a Deo desponsatae suae sponsae. 5158 τοῖς δὲ διεκπεράσασι νέης ὠδῖνα γενέθλης at his, qui transmiserunt novae partum generationis, 5159 οὐ μὲν ἀχωρίστοισι Θεὸς δεσμοῖσι προσώπων non inseparabilibus Deus vinculis personarum 5160 ζεύγνυται· ἔστι γὰρ ἅμμα παλίλλυτον· ἔμπαγε δ’ αὐτοῖς iungitur: est enim nexus resolubilis; et tamen illis 5161 οὐ κατ’ ἐνεργείην μοῦνον δύναμίν τε παρέστη, non secundum effectum solum et vim adest, 5162 ἀλλὰ κατ’ αὐτοθέου τιν’ ὑπάρξιος ἀρθμὸν ἑάφθη. sed etiam ipsius divinae quadam substantiae unione inhaeret. 5163 Ab exemplo Davidis ὡς ἄρ’ Ἰεσσαΐδης, αἰδῶ καὶ δεῖμα κομίζων sic Iessae filius, reverentiam et timorem ferens 5164 ἐν φρεσὶ Παμβασιλῆος, ἐήρατος ἔπλετο νηὸς in pectore omniregentis (Dei), amabile erat templum 5165 ἀχράντοιο Θεοῦ, καὶ Πνεῦμ’ ἔντοσθεν ὑπάρχον sancti Dei, et Spiritus intus existens 5166 ἀτρεκέως πεφόρητο θεόσσυτον, ἐν φρεσὶ δ’ εἶχε revera movebatur divinus et in pectore habebat 5167 ζωὴν αὐτόθεον, κατὰ δ’ ὃν νόον ἔργα λόχευε. vitam essentialem et pro sua mente opera gignebat. 5168 V. Inhabitatio Dei in beatis, inseparabilis in aet(erna) vita πέμπτη δ’ αὖ μέλλει ποτ’ ἐπισχεδὸν ἀντιβολήσειν quinta vero tandem propere continget 5169 ἡμὶν ἐνοίκησις νεάτης μετ’ ἐπήλυσιν ἠοῦς· nobis inhabitatio extremae post adventum diei: 5170 ὁππότε συζυγίην Θεὸς ἄλλυτον ἠδὲ τελείην quando coniunctionem Deus insolubilem et perfectam 5171 κοινώσει πάντεσσιν ἐχέφρονα πίστιν ἔχουσιν. communem inibit cum omnibus sapienti fide praeditis. 5172 Comparatio ὡς δὲ πολυσθενέεσσιν ὑπ’ ἀγγελτῆρσι λέλογχε ut enim robustiss(imis) in angelis habet 5173 φίλτατον οἶκον ἕδος τε μέγας κόσμοιο Γενάρχης, gratiss(imum) domicilium et sedem magnus mundi Autor, 5174 ἔνθα μάλ’ ἀσχιδέως ἐρατῇ μετὰ τέρψεϊ ναίει· ubi plane inseparabiliter dulci cum voluptate habitat: 5175 ὣς ἡμᾶς τεύξει τόθ’ ἑὸν στέγος, ἁγνὸν ἕδεθλον, sic nos faciet tunc suum domicilium, sanctam sedem, 5176 ᾧ κεν ἐνιτρυφάῃσι διηνεκές, ἦτορ ἰανθείς. in qua delicietur perpetuo, animo gavisus; 5177 ἔνθα γὰρ, ᾗ πάντεσσιν Ἄναξ ἔνι πάντα μέγιστος ibi enim, ubi in omnibus Dominus omnia maximus 5178 ἔσσεται, ἀμφιπόλοισι συνήμονες οὐρανοφοίτοις erit, famulis adiuncti caelestibus 5179 μέλλομεν ἀγλαΐην τε φυήν τ’ ἄγχιστον ἐΐσκειν. futuri erimus, et venustatem et naturam apprime similes. 210v/211r 5180 συζυγίην μὲν τήνδε Θεὸς μετόπισθε τελέσσει. unionem quidem hanc Deus postea perficiet. 5181 Inhabitatio Dei in sanctis in hac vita quid ἣν δ’ ἄρα νῦν βύκτῃσι δυσηχέος ἐν βιότοιο sed quam nunc in fluctibus turbulentae vitae 5182 ἐκτελέει πιστοῖσι μετ’ ἀνδράσιν ἐνθάδε ναίων, efficit credulis in hominibus hic habitans, 5183 ξύνωσις Θεοῦ ἐστὶ παλιγγενέων τ’ ἀνθρώπων· communicatio Dei est et renatorum hominum, 5184 ᾗ Γόνος ἀνδρασίμικτος ὑπεργενέταο Τοκῆος qua Filius, hominibus unitus, summi Parentis 5185 ἀτρεκέως καθαροῖσι βροτοῖς ἔνι, Πνεῦμα δ’ ἄρ’ ἐκχεῖ re vera in sanctis hominibus adest et Spiritum effundit 5186 Ἁγνόν, ὃ δὴ πάσας δυνάμεις νεαρῶν ἀνθρώπων sanctum, qui omnes vires renatorum hominum 5187 συμμόρφους τεύξειε Θεῷ κατὰ πάντα δικαίῳ· conformes efficit Deo per omnia iusto, 5188 ᾗ καὶ πρωτοθαλὴς Κτιστοῦ πανδώτορος εἰκὼν qua etiam primiflorens Creatoris benignissimi imago 5189 ἔμπαλιν ἀρτύεται, πίστει θ’ ὑποθαλπόμενον κῆρ denuo instauratur et fide accensum cor 5190 χριστοδόχου νεαρῇ ζωῆς φαιδρύνεται αὐγῇ. Christicapacis nova vitae illustratur luce. 5191 Synonyma καὶ τόδε Παμβασιλῆος ἐν εὐσεβέεσσιν ἐνοικεῖν, et hanc Omnipotentis in piis inhabitationem 5192 ἄλλοτε μὲν ζωῆς παλιγεννήτοιο λοχείην, alias vitae regeneratae partum, 5193 ἄλλοτε δ’ αὖ καίνωσιν ἐγερσίνοόν θ’ ἁγιασμόν, alias etiam renovationem et excitatricem animorum sanctificationem, 5194 ἄλλοτε ζωοποίησιν ἐπικλείουσι νομῆες. alias vivificationem appellant pastores. 5195 Deus non effective tantum, sed et praesenter in sanctis habitat ἔνθα μὲν ἀτρεκίη κέλεθ’ ἡμέας ἐκτὸς ἰάλλειν hic veritas iubet nos eiicere 5196 μάνδρης ψυχοβότου πλαγξίφρονα μῦθον ἐκείνων, ovili spirituali falsam doctrinam eorum, 5197 οἳ κατ’ ἐνεργείην τε μόνον καὶ θέσκελα δῶρα qui secundum effectum modo et divina dona 5198 εὐσεβέων φάσκουσι Θεὸν πραπίδεσσι μετεῖναι· piorum adserunt Deum in animis adesse: 5199 οἷα κατουδαίοισι πόροις ὕπο ποικίλα κάμνει qualiter subterraneis in meatibus multifaria operatur 5200 τηλοπόροις ἀκτῖσιν, ἀπόπροθεν αὐτὸς ἐλαύνων longivagis radiis procul ipse agitans 5201 αἰθέρος Ἠλέκτωρ χρυσήνιος ἐν γυάλοισι. aetheris Sol aurifraenis in convexis. 5202 καὶ τάδε μὲν κείνοισι περισσονόοισι δέδοκται· et haec quidem illis nimium sapientibus ita videntur. 5203 ἡμῖν δ’ αὖ ἕτερος κρατέει νόος, αἰὲν ἀληθὴς nobis autem altera vincit sententia perpetuo vera 5204 εὐσεβίης τε κατ’ ἰθὺν ἰών· Θεὸν ἠμὲν ἐνεργῶς et pietatis ad amussim procedens: Deum et effective 5205 ἠδὲ καὶ ἀτρεκέως θνητοῖς ἐνὶ θειογενέθλοις et vere in mortalibus ex Deo natis 5206 ναίειν· τοῦτο δ’ ἄρ’ ἐστί, καθ’ ἡμέτερον θράσος εἰπεῖν, habitare; hoc autem est, ut pro nostra fiducia loquamur, 5207 σωματικῶς, κατὰ δῖαν ἑῆς θεότητος ὕπαρξιν. corporaliter, secundum divinam suae Deitatis essentiam. 5208 Media inhabitationis χρὴ δὲ καὶ ἐνδυκέως ἐπιΐδμεναι, ὅττι δικαίοις oportet etiam accurate scire, quod in iustis 211v/212r 5209 ἐνδιάγει Βασιλεὺς ὑψίθρονος, ἔμπαλι δ’ ἡμεῖς versatur Rex altithronus et rursus nos 5210 μίμνομεν ἐν Βασιλῆϊ διὰ Πνοιῆς θεοπέμπτου manemus in Domino per Spiritum Sanctum 5211 καὶ λογίων καὶ σφρηγίδοιν καὶ πίστιος ὀρθῆς. et verbum et sacramenta et fidem rectam. 5212 Non iusti sumus ipso dono Spiritus s(ancti) inhabitantis in nobis ἀλλ’ οὐ μὴν διὰ δῶρον ἀγακλυτὸν ἐνναίοντος veruntamen non propter donum memorabile inhabitantis 5213 Πνεύματος ἠγαθέοιο βροτοὶ πελόμεσθα δίκαιοι, Spiritus Divini homines sumus iusti, 5214 καίπερ ἀναγκαίης λίην μερόπεσσιν ἐούσης quamvis necessaria magnopere hominibus sit 5215 συζυγίης, ᾗ πᾶσι Θεὸς πιστοῖσι μετοικεῖ, coniunctio, qua in omnibus Deus credentibus habitet, 5216 τήν τε δικαιοσύνην μάλ’ ὁμόπλοκον αἰὲν ἐχούσης, et iusticiam penitus connexam semper habeat, 5217 ἣ κατὰ πίστιν ἔφυ καὶ πίστιός ἐστι γενέθλη· quae iuxta fidem est et fidei est effectus: 5218 εἰ καὶ Πνεῦμα θέορτον ὑποστατικῶς ἐνυπάρχει etiamsi Spiritus Divinus essentialiter est 5219 Παύλῳ Βαπτιστῇ τε καὶ ἄλλοις, οἵ τε πέλονται in Paulo, Baptista et aliis, qui sunt 5220 φαίδιμα τέκνα νέης ἑτεροζώου τε λοχείης. illustres liberi novae et aliam vitam adferentis nativitatis. 5221 οὐδὲ γὰρ οὐδ’ ἡμέων καινὸς βίος οὐδ’ ἁγιασμὸς neque enim nostra nova vita neque sanctificatio 5222 οὐδὲ μὲν αὐτὸ Πνεῦμα θεόστολον, οὐ Θεὸς αὐτὸς neque ipse Spiritus divinus, non Deus ipse 5223 ἔστι δικαιοσύνη, τῇπερ μακαριζόμεθ’ ἄνδρες· est iusticia, qua beatificamur homines. 5224 τήνδε γὰρ υἷϊ Θεοῦ μούνῳ χρέος ἐστὶν ἀνάπτειν hunc enim filio Dei soli oportet tribui 5225 τιμήν, μὴ τὰ πρόσωπα τριφεγγέα συγχεύσωμεν honorem, ne personas trilumines confundamus 5226 μουνοφυοῦς θεότητος, ὑπ’ ἀφραδίῃσι λέγοντες unius essentiae divinitatis, ex insipientia adseverantes 5227 οἴην ἡμερίοισι Θεοῦ φύσιν ἐνδιάγουσαν solam hominibus Dei essentiam, inhabitantem 5228 οἰκείως πιστοῖσι δικαιοσύνην γεγενῆσθαι. familiariter credentibus, iusticiam esse. 5229 Discernendum inter iustificat(ionem) et sanctificationem contra Osiandrum et papistas τοὔνεκα χρὴ πυκινῇσι διακρῖναι πραπίδεσσι ideo necesse est prudenti discernere pectore 5230 τήν τε δικαίωσιν σωσήνορα τόν θ’ ἁγιασμόν, iustificationem salvificam et sanctificationem, 5231 ὡς ὀρθῶς διέκρινε χάριν δώρημά τε Παῦλος, ut recte distinxit gratiam et donum Paulus, 5232 Παῦλος ὀλυμποβάτης, Χριστοῦ μελίγηρυς ἀηδών. Paulus coeli conscensor, Christi mellisona luscinia. 5233 τήνδε γὰρ Αὐσονίου ψευδὴς στρατὸς Ἀντιχρίστου hoc enim Ausonii mendax exercitus Antichristi 5234 ὡς κενεὴν ἔρριψε διάκρισιν, ἠδὲ μετ’ αὐτοὺς ut inane abiecit discrimen et post illos 5235 ψευδομανὴς Ὁσίανδρος, ἀναιδέα κεκλήγοντες· mendaciss(imus) Hosiander, impudenter clamantes 5236 ἡμετέρου βιότοιο νέην πλάσιν ἢ Θεὸν αὐτὸν nostrae vitae novam formationem aut Deum ipsum 5237 ἐν κραδίαις ναίοντα δικαιοσύνην τελέθεσθαι. in cordibus habitantem iusticiam esse. 5238 ἀλλὰ τὸ δὴ φάντασμα πλανῶν μέγα πλῆθος ἐγείρει, sed haec imaginatio errorum magnam turbam excitat 5239 ἀντιμαχεῖ δὲ μάλιστα Θεοῦ παναληθέϊ μύθῳ. et pugnat maxime cum Dei veracissimo verbo.

Gedicht Nr. 16

Folgt in Kürze.

Gedicht Nr. 17

Folgt in Kürze.

Gedicht Nr. 18

Folgt in Kürze.

Gedicht Nr. 19

Folgt in Kürze.

Abschnitt Nr. 20 (Gr. / Lat. (Prosa))

XX. Locus de politia seu magistratu 295v/296r 7656 ὕστατον αὖ καὶ σκῆπτρ’ ἀγάπης μέρος ἐστὶ σεβαστὸν Postremo etiam sceptra dilectionis pars sunt veneranda 7657 καὶ βιότου μέγ’ ὄνειαρ ἐφημέρου, εὐταγέεσσιν et vitae ingens commodum mortalis, beneordinato 7658 ὧν Θεὸς ἡγεσίαις μεροπήϊα πάντα νομεύει. quorum Deus ductu humana cuncta gubernat. 7659 Magistratus quid καὶ τάδε τάξις ἔασι φιλοσκήπτροιο Θεοῖο, et haec ordinatio sunt amantis magistratum Dei, 7660 ἧς πόνος, ἧς ἔργον κοινῆς μεθ’ ἁμαρτάδος ἀρχήν, cuius labor, cuius officium communis post peccati originem, 7661 ᾗ Σατανᾶς ᾔσχυνε φύσιν μεροπηΐδα πᾶσαν quo Satanas deformavit naturam humanam totam 7662 πρωτογόνων σοβαρῇσιν ὑπ’ ἀφραδίῃσι τοκήων, primigenarum superba temeritate parentum, 7663 εἰρήνης ἀγαθῆς θάλος ὄλβιον ἠδὲ πρόφαντον pacis bonae florem beatum et externam 7664 παιδείην σεμνοῖσιν ἐν ἤθεσι λαμπετόωσαν disciplinam honestis in moribus lucentem 7665 εὐνομίῃσιν ὁμοῦ καὶ τεύχεσιν ἔνθα φυλάσσειν. legibus pariter et armis hic conservare. 7666 Imperium politicum a regno Christi quomodo discernendum τὴν δ’ ἀγαθὴν κόσμοιο μεγακλέος ἡγεμονίην hanc bonam mundi gloriosi gubernationem 7667 κοιρανίης Χριστοῦ μάλ’ ἀπόπροθέν ἐστι νοῆσαι a dominio Christi probe est distinguenda 7668 τόσσον, ὅσον γαίης μάλ’ ὑπέρτερός ἐστιν Ὄλυμπος. tanto intervallo, quanto terra longe sublimior est Olympus. 7669 τοσσατίη σφίσιν ἐστὶ διάκρισις· ἀργαλέον δὲ tanta illis est distinctio; grave autem est 7670 εἰς χάος ἓν συνάγειν ἀμφοῖν ἑτερότροπον ἦθος. in chaos unum confundere amborum diversam naturam. 7671 ἐν γὰρ ἀνακτορίῃ σφετέρῃ Θεὸς αἵματι σεμνῷ in regno enim suo Deus sanguine puro 7672 νάμασί θ’ ὑδρηλοῖς καὶ ἀγητοῦ Πνεύματος ὁρμῇ et fluore aqueo et mirandi Spiritus motu 7673 οὐρανίων μεθέπει κτεάνων αἰώνιον ἀρχήν. coelestium administrat bonorum aeternum regnum. 7674 ἐν δ’ ἑτέρῃ κόσμοιο ταχυφθιμένου βασιλείῃ in altero autem mundi fluxi regno 7675 Παντοκράτωρ παρεὼν μὲν ἑὴν κατὰ παντρόφον ἀλκήν, omnipotens praesens quidem secundum suam omnia sustentantem potentiam, 7676 κτίσμασιν ᾗ πάντεσσιν ἑὴν φύσιν αἰὲν ἀέξει, creaturis qua omnibus suam naturam usque conservat, 7677 ἀλλὰ περιφροσύνῃσι βροτῶν καὶ χερσὶ βραβεύει, sed industria hominum et manibus exequitur, 7678 εἴ τ’ ἄρα πίστιν ἔχουσιν, ἀπειθέες εἴτε πέλονται, sive fidem habeant, increduli sive existant, 7679 χρήμαθ’, ἃ δὴ χθονός εἰσι καὶ οὐ μίμνουσιν ὀπίσσω, res, quae terrae sunt et non durant in posterum seculum, 7680 ἀμφοτέροις δὲ νέμει συνομῶς, λυγροῖσι καὶ ἐσθλοῖς, et utrisque dispensat simul malis et bonis, 7681 ἢ ὅταν εἰρήνη κατέχῃ πέδον, ἢ ὅτ’ Ἐνυώ. tum quando pax tenet solum, tum quando bellum. 296v/297r 7682 Quid requiratur ad beatam et Deo placentem gubernat(ionem) ὡς δ’ ἄρα κοιρανίη θάλλῃ σὺν ἀπήμονι λαῷ, ut autem imperium floreat cum incolumi populo 7683 εὐμενίη τε Θεοῖο μακάρτατον ὄλβον ἀέξῃ, et favor Dei beatiss(imam) faelicitatem creet 7684 εὐκταῖόν τε λάβῃσι πολυχρήστων τέλος ἔργων, optatumque accipiat utiliss(imarum) finem actionum, 7685 σκηπτούχους καὶ λαὸν ὁμοῦ χρέος ἐστὶ γενέσθαι magistratus et subditos aeque oportet esse 7686 Χριστοφίλους καὶ πίστιν ἐνὶ στήθεσσι κομίζειν. Christianos et fidem in animis ferre. 7687 Principes sint parentes, non perdentes καὶ μὴν ἡγεσίης ταμίαις ἐπέοικεν ἀμέμπτοις et quidem gubernationis praesides decet inculpatos 7688 λαοφίλοις πραπίδεσσιν ὑπηκόον ἀμφαγαπάζειν humano pectore subditam diligere 7689 πληθύν, ἅτ’ ἀμφιέπουσι παλιντρόφα τέκνα γονῆες, turbam, ut curant vicem reddituros liberos parentes, 7690 ὡς μή, δημοβόρων ἥ τοι δίκη ἐστὶ τυράννων, ut ne, plebivorantium quod ius est tyrannorum, 7691 ἀρχομένους τρύχωσι, περιδρύψωσι δὲ μῆλα subiectos exhauriant deglubantque oves, 7692 πρὸς μαλλοῖς καὶ ῥινὸν ἀπ’ ὀστεόφιν ἐρύσαντες, cum velleribus etiam cutem ab ossibus detrahentes, 7693 βδέλλαις λιμνοβίοισιν ἐοικότες, αἵ ῥα φύονται hirudinibus paludicolis similes, quae adhaerent 7694 γυμνοῖς ἀμφὶ πόδεσσι, βροτήϊον αἷμα πιοῦσαι. nudis pedibus humanum sanguinem bibentes. 7695 οὐχ οὕτως ἄρχειν θέμις ἔπλετο κηδομονῆας non ita imperare fas est curatores 7696 ἀνδρῶν, ἀλλὰ δίκην φιλέειν καὶ λαὸν ὀφέλλειν hominum, sed iusticiam amare et populum iuvare 7697 παιδοκόμοισι γονεῦσιν ἐοικότας, οὐχὶ φονεῦσιν· benignis parentibus similes, non perdentibus. 7698 Subditi filialem praestent obedientiam λαοὺς δ’ ἡγεμόνεσσι θεοκλήτοισι πιθέσθαι subditos vero ducibus a Deo vocatis obedire 7699 προφρονέως θέμις ἐστίν, ἐνὶ φρεσὶ δεῖμα φέροντας, promte decet, in animis timorem ferentes, 7700 οἷον παῖδες ἔχουσι σεβαζόμενοι γενετῆρας, qualem filii habent reverentes parentes, 7701 οὐχ οἷόν που δμῶες ἑοὺς πτήσσοντες ἄνακτας. neu qualem servi suos formidantes dominos. 7702 Hypocritica obedientia δοῦλος γὰρ μόνον ὄμμα φυλάττεται, ᾧ χάριν ἕρδῃ, servus enim tantum oculum observat, cui gratum faciat, 7703 ἀσχάλλει δ’ ἐνὶ κῆρι· πάϊς δ’ ἐθέλων ὑπακούει, indignaturque in corde: sed filius sponte obedit, 7704 οὐ χάριν ὀφθαλμοῖσι φέρων, ἀλλ’ εὔφρονι θυμῷ. non gratificans oculis, sed alacri animo. 7705 ψευδοφανὴς δ’ ὅτεῳ μὲν ὑπόκρισις ἀμπέχει ἦτορ, fucata autem cui hypocrisis obsidet cor, 7706 ἢ κρατεροῖσι φόβοις βεβιημένος ἢ γλυκερῇσιν aut forti metu coactus aut dulci 7707 ἐλπίσι θελγόμενος φρένα δούλιον ὃν χρέος ἕρδει. spe allectus mentem servilem suum officium facit. 297v/298r 7708 Christiana subiectio ἀλλ’ ᾧ Χριστοσεβὴς πέλεται νόος, αὐτοκέλευστος at cui Christicolens est animus, iniussus 7709 δουλεύει, μεμαὼς ἀγάπης ἐθελήμονι θεσμῷ, servit, incitatus dilectionis voluntaria lege, 7710 εἰ καί μιν νόμος ἄλλος ἐναντίος ἄλλο κελεύσῃ. etiamsi eum lex alia contraria diversum iubeat. 7711 οὗτος ἑαῖς πραπίδεσσιν ἐπίσταται, οὐδέ ἑ λήθει, hic suo animo novit, nec eum fugit, 7712 ὡς χρειώ μιν ἔδησε καὶ ἡγεμονῆϊ πιθέσθαι quod necessitas ipsum obligarit etiam duci parere 7713 Τυρκογενεῖ, πάππα τε θεμιστεύοντος ἀκούειν, Turcico et papae ius dicenti obedire, 7714 εἰ μή τι πρώτης πλακὸς ἀντίον οὗτος ἀνώγει. nisi quid primae tabulae contrarium is praecipiat. 7715 Quando et quomodo repugnandum magistratui τὴν γὰρ ἀεὶ χρέος ἐστὶ μένειν σόον εὐσεβέεσσιν· hanc enim perpetuo oportet manere salvam piis, 7716 οὐχ ἵν’ ἐπαρκέσσων πρώτῃ πλακὶ χερσὶν ἀμύνῃ non ut adserturus primam tabulam manibus propugnet 7717 καὶ κλέος ἀσπίζησι Θεοῦ μετ’ ἀταρβέος ὅπλων et gloriam defendat Dei cum intrepida armorum 7718 ἠνορέης βριαρῶν, κακοτέρμονα μῶλον ἐγείρας, audacia violentorum, infelix bellum excitans 7719 ἀντίβιον τετράτης νομικαῖς ἐνὶ πλαξὶν ἐφετμῆς· adversum quarti legalibus in tabulis praecepti: 7720 ἀλλ’ ἵν’ Ἐνυαλίου ῥίψας ἀεσίφρονα τόλμην sed ut Martis abiecta stolida fiducia 7721 λωΐτερον δέξαιτο νόῳ πειθήμονι θάρσος, meliorem sumat animo credulo confidentiam 7722 ἀκλέπτοισι φρένεσσι Θεοῦ λαοσσόον αὐδὴν ingenuo pectore Dei salutare verbum 7723 κηρύσσειν, ἐχθροῖσι δ’ ἑὸν νόον ἀμφάδ’ ἐνισπεῖν profitendi hostibusque suam sententiam aperte expromendi 7724 καὶ πόνον ἱκεσίης εὐέλπιδος εἰς τέλος ἀσκεῖν et laborem supplicationis animose ad finem exercendi 7725 τλῆναί θ’, ὅσσ’ ἐφίησι μέγας Κλειδοῦχος Ὀλύμπου, ac tolerandi, quaecunque imponit magnus Antistes coeli, 7726 μηδὲ μετατροπίῃ προσέχειν, εἰ χιλιάκις περ neque ad defectionem se convertendi, si vel millies 7727 στρεύγεσθαι χρέος ἦε καὶ εἰς μόρον οἰκτρὸν ἱκέσθαι. torqueri necessum foret et mortem tristem oppetere. 7728 Ex gubernatorib(us) quidam heroici viri sunt τῶν δ’, οἷς σκῆπτρα Θεὸς κοινοσσόα δῶκε τιταίνειν, coeterum eorum, quibus sceptra Deus salutaria gestanda dedit, 7729 ἥρωές τινές εἰσιν, ἐτήτυμα θαύματα γαίης, heroes quidam sunt, vera miracula mundi, 7730 ἀλκὴν ἔκπαγλόν τιν’ ἐϋφροσύνην τε λαχόντες, robur stupendum et sapientiam sortiti, 7731 ἀμφιθαλεῖς ἀρεταῖς, μεγάλων ποιήτορες ἔργων· florentes virtutibus, magnarum effectores rerum: 7732 Unde existant οὓς Θεὸς αὐτὸς ἔγειρε, τύχης δ’ ἐπένευσεν ἀήτην quos Deus ipse excitavit et successus annuit auram 298v/299r 7733 οὔριον, ἀνθρώποισιν ὀνήσιμα πολλὰ μετελθεῖν. secundam, hominibus utilia multa ut aggrediantur. 7734 οὐ λόγος ἐσθλομαθής, οὐ γράμματα ποικίλα βίβλων, non doctrina erudita, non scripta varia librorum, 7735 οὐκ ἔθος ἀσκητὸν σφίσιν, οὐ νόμος ἐσθλοκέλευστος non consuetudo exercitata illis, non lex bona imperans, 7736 μῆτιν ἀγηνορίην θ’ ὑπερήνορα πρῶτον ὄπασσεν· consilium et fortitudinem excellentem primum contulit: 7737 ἀλλὰ φύσις σφιν ἔδωκεν ὁμόσπορον ἔνδοθι θεσμὸν sed natura eis dedit congenitam intus legem 7738 πρεσβύτερόν τ’ ἀγαθῆς ἀσκήσιος ἔμφυτον ἦθος, et antiquiorem bona adsuefactione insitam indolem, 7739 ὥστε μάλ’ εὐπετέως βαρυμήχανον ἔργον ἀνύσσαι ut valde expedite difficile opus conficiant 7740 χείρεσιν εὐκαμάτοισι νόου τ’ εὐμήδεος ὁρμῇ. manibus strenuis animique solertis impetu. 7741 ὧν πόνος οὐ μιμητὸς ἐπ’ ἀνδράσιν, ἀλλὰ σεβαστός· quorum res gestae non imitabiles hominibus, sed admirabiles: 7742 ἡμίθεοι γὰρ ἔασι καὶ οὐ πολέεσσιν ἐφικτοί. semidei enim sunt et non multis adsequendi. 7743 Lutherus vir heroicus τοῖος ἔην Λουθῆρος, ὁ πατρίδος ὄψιμος ἀστήρ, talis erat Lutherus, illa patriae serotina stella, 7744 ἀτρεκέως λαῶν πεφατισμένος, ὡς πέλεν, ἥρως, vere populorum nominatus, ut erat, heros, 7745 ἄτρομος ἠδ’ ἀδάμαστος, ἔχων κράτος ἔξοχον ἄλλων, intrepidus et invictus, habens vim longe superiorem aliis, 7746 ᾧ κεν ἀϊστωθεῖσαν ἀναιδέος οἴματι πάππα qua obscuratam impudentis furore papae 7747 θρησκείην Χριστοῖο νοοσσόον αὖτις ἐγείρῃ religionem Christi salutarem denuo excitaret 7748 καὶ προάγῃ βροτέοισιν ἐν ἔθνεσι καὶ προμαχίζῃ et proferret mortales inter gentes et propugnaret, 7749 κόσμον μὲν θεόδωρον ἐὼν πάντεσσιν ἀγητός, ornatu quidem divinitus donato existens omnibus admirandus, 7750 μιμητὸς δὲ μόνοιο κατηχισμοῖο θέμεθλον sed imitandus solius catechismi in fundamento, 7751 ὄφρα τις οὐρανίοιο λόγου κρηπῖδα καὶ ἀρχὴν ut quis caelestis verbi fundamentum et tyrocinium 7752 ἐν πραπίδεσσι βάλησιν, ὅπως Λουθῆρος ἔβαλλε. in animo ponat, ni Lutherus ponat. 7753 Politici heroes non imitandi καὶ τὸ μὲν ἐν θείοισιν· ἐπιχθονίῳ δ’ ἄρ’ ἐν ἀρχῇ verum hoc in rebus divinis: terreno autem in imperio 7754 οὐ θέμις ἡρώων, τῶν περ γένος ἔκκριτον ἄλλων, non fas est heroum, quorum genus eximium prae aliis, 7755 ἀμφιέπειν μίμημα θρασυζήλοισι μενοιναῖς. studere imitationi temeraria mente. 7756 εἰ γὰρ μὴ σ’ ἥρωα πατὴρ σπέρμηνεν ἀροτρεὺς nisi enim te heroem pater severit arator 7757 μηδὲ φύσις τοῖόν σε γενέθλιος ἔνδοθι κόλπων nec natura talem te genialis in utero 7758 μητερίων βλάστησε καὶ εἰς φάος εἴρυσε τοῖον, materno plantarit et ad lucem protraxerit talem 7759 μηδὲ Θεός σε κάλεσσεν ἐπ’ ἰσοθέων κλέος ἔργων, nec Deus te vocarit ad divinarum gloriam rerum, 299v/300r 7760 μαψιδίην κεν πρῆξιν ἔχοις τοιόσδε γενέσθαι, irritam molitionem suscipies, quo talis evadas, 7761 καὶ μάλα περ μεμαὼς καὶ μήδεα πάντα τιταίνων, quantumvis annitens et industriam omnem adhibens, 7762 οὐδέ ποθ’ ἡρώων κλέος ἕσσεαι, εἰ καὶ ἐνέγκοις nec unquam heroum gloriam indues, etiamsi feras 7763 τόσσον ἔσω κεφαλῆς πινυτῆς λάχος, ὅσσον ἔνεικαν tantam in capite sapientiae sortem, quantam tulerunt 7764 ἐννέα που Σαλαμῶνες, ἐχεφροσύνῃ κομόωντες, novem forsitan Salamones, sapientia florentes, 7765 τόσσον δ’ ἐν μελέεσσι φέροις κράτος, ἐν φρεσὶ θάρσος, et tantum in membris geras robur, in pectore confidentiam, 7766 ὅσσον πέντ’ ἂν ἔχοιεν ἐν ἀνδράσι καὶ δέκ’ ἄτρεστοι quantum quinque habeant inter homines et decem imperterriti 7767 δεινοβίαι Σαμψῶνες, ἀγηνορίῃ βρυόωντες. et robustiss(imi) Sampsones, fortitudine vigentes. 7768 In omni gubernat(ione) faciendum, quod possumus, et eventus Deo committendus χρὴ δ’ ἄρ’ ἐν ἡγεσίης πάσης μελέτῃσι καὶ ἔργοις, oportet autem in gubernationis omnis studiis et operibus, 7769 ὧν ἄφατος κλόνος ἐστί, κατὰ σθένος ὄρχαμον ἄλλων quorum infinita turba est, pro viribus praesidem aliorum 7770 ποιπνύειν, ὅσον ἐστὶν ἐϋφρονέοντι κιχητόν, laborare, quantum est bene animato possibile, 7771 χερσὶ δὲ Παμμεδέοντος ἐπιτραπέειν τέλος ἔργων. et manibus Omniregentis committere eventum operum. 7772 καὶ γὰρ ἄδην εἰ βούλετ’ ἀμύμονος ἦχον ἀκοῦσαι nam etsi maiorem in modum cupit piae sonitum audire 7773 εὐχωλῆς καὶ ὄπισθε λιτῶν ἐτέλεσσεν ἐέλδωρ· invocationis et in posterum precum implet votum: 7774 ἔμπης δ’ οὐκ ἐτέλεσσεν, ὅπως καταθύμιον εὐχαῖς tamen non implet, ut placitum votis 7775 ἡμετέρῃσι πέφηνε καὶ ὡς ὄχ’ ἄριστον ἔδοξεν nostris videtur et ut quam optimum videtur 7776 ἡμετέροισι νόεσσι, σοφώτατα μήδε’ ἀρωγῆς nostris cogitationibus, sapientiss(ima) consilia opitulationis 7777 εὐκταίης φαίνουσι Θεῷ σταθμήτορι βουλέων· optatae praescribentibus Deo ponderatori consiliorum: 7778 ἄλλην γάρ τινα μῆτιν ἑαῖς πραπίδεσσιν ἑλίσσει aliud enim quoddam consilium sui pectore volvit, 7779 βουλόμενος πείρῃ μαθέειν σημάντορας ἄλλων. volens experiundo discere rectores aliorum. 7780 Magistratum gerere paena quaedam pecc(ati) (3) non levis ὁσσάτιος πόνος ἐστίν, ὅσον βάρος, ὅσσος ἀνιῶν quantus labor sit, quantum onus, quantus solicitudinum 7781 σμυξινόων κλόνος αἰὲν ἐπίτροπον ἔμμεναι ἄλλων cruciantium strepitus semper praefectum esse aliorum 7782 καὶ πηδὸν χείρεσσι θεμιστούχουσι κυβερνᾷν· et clavum manibus legiferis gubernare: 7783 ὢ ποινὴ κακότητος ἀπείριτος ἀρχεπόνοιο. o paena peccati infinita laboripari. 7784 ἦ τάχ’ ἀμαρτοσύνης ἐπιτίμιόν ἐστι τόδ’ ἄλλων facile peccati mulcta est haec aliis 300v/301r 7785 οὐδὲν ἐλαφρότερον, θανάτου μετὰ τόξα κάκιστον. nihilo levior, mortis post arcum saevissima. 7786 Picturae magistratus officium significantes εἴ κεν ἐγερσιτύπων γραφίδων σεσοφισμένος ἀνὴρ si pictorii penicilli gnarus vir 7787 εἰκόνας ἐκπονέων βροτοειδέας εὔχροϊ κόσμῳ imagines effingens humanas pulcricolore ornatu 7788 σκηπτρονόμους γράψειεν ἀνάκτορας ἧς χερὸς ὁλκῷ, sceptritenentes pingat dominos suae manus ductu 7789 I. ἄρτον χειρὶ μιῇ προφέρειν, ἑτέρῃ δὲ μάχαιραν panem manu una praetendere, altera gladium, 7790 δείκελον ἂν στήσειεν ἐτήτυμον εὔφρονι τέχνῃ· simulacrum faciet verum sapienti arte. 7791 II. ἢ ὡς εὐνομίης ταμίας λαῶν τε δικαστὰς aut ut legum antistites et hominum iudices 7792 ἀρχαίων ἐτύπωσε βροτῶν νόος αἰολότεχνος, priscorum pinxit hominum mens artificiosa, 7793 δεικνυμένους κενεῇσιν ὀπαῖς ἄγληνον ὀπωπὴν ostentantes inanibus cavernis caecam faciem 7794 καὶ πηροὺς χείρεσσι βραχίονας ἀκροδαΐκτους, et cassa manibus brachia praetruncata, 7795 ὥς κεν ὀπιπτεύοντες ἑῆς ἰνδάλματα μορφῆς ut intuentes suae effigiem formae 7796 θεσμῶν ἰθυντῆρες, ἅτ’ ὄμματα τυφλωθέντες legum rectores, tanquam oculis capti 7797 δωρολαβεῖς θ’ ἅμα χεῖρας ἀποτμηθέντες, ὁμοίως et donicapaces simul manus amputati, ad eundem modum 7798 πᾶσι δίκης χατέουσι δίκης ζυγὸν ἰσοτάλαντον omnibus iure indigentibus iuris stateram aequilibrem 7799 ἀκλινέως ἕλκωσι καὶ οὐ κρίνωσι πρόσωπον, immobiliter pendant nec iudicent personam, 7800 ἢ βλάβος ὃν δειλῇσιν ὑπὸ κραδίαις τρομέοντες vel incommodum suum formidolosis in cordibus metuentes 7801 ἢ κέρδος ποθέοντες, ὅτ’ ἔγναμψε φρένας ἀνδρῶν vel commodum expetentes, quod inflectit pectora hominum 7802 λαθριδίοις κέντροισι, καὶ ὅς κ’ εὐεργός ἔησιν· clandestinis stimulis, etiam si quis beneficus est: 7803 ἀλλ’ ἵν’ ἄφαρ πάντεσσιν ἀλεξήσωσιν ἀθώοις sed ut mox omnibus succurrant innocentibus 7804 καὶ πάλιν ὑβριστῇσιν ἐνιχρίμψωσι θεμίστων et contra sontibus incutiant legum 7805 ἀντικάκων χόλον ὀξύν, ἵν’ ἄφρονες ὀψὲ μάθωσιν, malis adversarum iram acutam, ut amentes tandem discant, 7806 ὡς κακοεργείης εὐεργεσίη μέγ’ ἀμείνων. quod maleficio virtus multo praestabilior. 7807 In puniendo quomodo se gerere debeant magist(ratus) εἰ δὲ χρὴ μεθέπειν βλοσυρὰς ἡγήτορα ποινάς, porro si oporteat exequi atroces magistratum poenas, 7808 ἐν κραδίῃ μὲν ἔχῃ νόον ἤπιον ἠδὲ ταπεινόν, in corde habeat animum mitem et humilem, 7809 χειρὶ δ’ ἀμειλίκτοιο δίκης κράτος ἀνδράσι φαίνῃ. manu vero immitis iusticiae rigorem hominibus exhibeat. 7810 οὐδὲ γὰρ εὐδικίης γεραρὸν κράτος ἐστὶ δικαστῶν, non enim legum veneranda potestas est iudicum, 301v/302r 7811 ἀλλ’ ὑπάτου Κρείοντος· ὁ δ’ ἡγεμονεῦσιν ὄπασσεν· sed summi Regis, qui principibus eam dedit: 7812 χθαμαλοφροσύνη δὲ ταγῶν πέλει, οὐχὶ Θεοῖο. humilitas autem magistratuum est, non Dei. 7813 Praeficiendi populo timentes Deum, veraces, non avari χρειὼ δ’ ἀρχεύειν καὶ σκῆπτρα βροτοῖσι τιταίνειν coeterum oportet praeesse et sceptra hominibus intendere, 7814 οὐ μόνον, οἷς βαθὺ γῆρας ἐΰφρονα πεῖραν ἀέξει non modo, quibus profunda senectus cordatam experientiam adauxit 7815 αἰδώ τ’ ἀγλαότιμον ἐπασσυτέροις ἐτέεσσιν· ac reverentiam honorificam pluribus annis, 7816 οὐ μόνον, οἳ μύθοισι καὶ ἰδμοσύνῃ προφέρουσιν· nec solum, qui doctrina et scientia praestant, 7817 οὐ μόνον, οἷς γένος ἐστὶν ἀριπρεπές, οἷς μέγα κάρτος· nec tantum, quibus genus est eximium, quibus magna potentia: 7818 μᾶλλον δ’, οἳ μεθέπουσι Θεοῦ φόβον, οἳ φιλέουσιν sed potius, qui habent Dei timorem, qui amant 7819 ἀτρεκίην, στυγέουσι δ’ ἀναλθέα κέρδεος οἶστρον. veritatem et aversantur insanabilem lucri appetentiam. 7820 εἰ γὰρ δὴ τρία ταῦτα μεθ’ ἡνιόχοισι πέλονται si enim tria haec in gubernatoribus existunt 7821 θεσμοσόοις, σέβας εὖτε Θεοῦ φρένας ἐντὸς ἐλαύνει, iuridicis, reverentia quando Dei mentem intus regit 7822 ἀτρεκίη δὲ γλῶσσαν, ἀκερδείη χέρας ἴσχει, et veritas linguam, abstinentia manus tenet, 7823 εὐδαίμων μετέπειτα πέλει τιμιήοχος ἀρχή, beatum tunc est honorabile imperium, 7824 εὐδαίμων βασιλεύς, λαοὶ δ’ ἀνθεῦσιν ὑπ’ αὐτοῦ, beatus magistratus. et subditi florent sub eo, 7825 εἴτε γέρων τις ἔην τρομερὸς χέρας, αὐχένα κυφός, sive senex quis sit tremulus manus, cervicem incurvus, 7826 εἴτε τις ἠΐθεος σθεναρὸς χέρας, ἅψεα κοῦφος, sive quis iuvenis validus manus, membra expeditus, 7827 εἴτ’ ἄρ’ ἐπιστήμων τις ἐν εὐπατρίδαις τε φαεινός, sive doctus quis interque generosos illustris, 7828 εἴτ’ ἄρ’ ἀπαίδευτος καὶ ἀνώνυμον αἷμα λελογχώς. sive indoctus et ignobilem sanguinem nactus. 7829 Bellae magistratuum imagines λαμπρὸν μὲν κλέος ἐστίν, ἐΰφρονας ὅττι μέδοντας illustris est gloria, mites quod gubernatores 7830 σκήπτρων ἀντιθέοισι βραβεύμασι κυδιόωντας sceptrorum veneranda administratione insignes 7831 κηπουροὺς ἐτύπωσε θεόγραφος ἦχος ἀλωῆς hortulanos pingit divina vox viridarii 7832 καλλιφύτου Χριστοῖο, φιλοστόργους τε τιθηνοὺς amoeni Christi, et pios nutricios 7833 παίδων ψυχοβοτῆρος ἀμελγομένων γάλα Χριστοῦ filiorum, alentis animam qui sugunt lac Christi, 7834 καὶ θεϊκῶν μενέχειρας ὑποδρηστῆρας ἐφετμῶν, et divinorum robustos ministros mandatorum, 7835 οἳ κακὸν ἐκδικέουσι Θεοῦ νεμεσήμονι ποινῇ, qui malum ulciscuntur Dei severa poena, 7836 χάρμα μέγ’ ἐσθλοβίοισι καὶ ἀσφαλὲς ἕρμα πολίταις, gaudium ingens probis et tutum fulcimentum civibus, 7837 τῆς δὲ κακορρέκτῃσι φόβος καὶ πλῆκτρον ἀνίης· sed maleficis terror et flagrum moestitudinis: 302v/303r 7838 ὥς τινες εὐγενέες δυνάμει καὶ κύδεϊ λαμπροὶ ceu quidam generosi potentia et gloria insignes 7839 ἐν χθονὶ ῥαβδοῦχοι καὶ δήμιοι αὐχήεντες in terra lictores et carnifices magnifici 7840 ἀρχοῦ, τοῦ κράτος ἐστὶν ὑπέρτατον, αἰὲν ἀτειρές· principis, cuius potestas est summa, semper in victa; 7841 οὓς Θεὸς αἰδοίοισι μάλ’ ἀμφιλαφεῖς γεράεσσιν quos Deus venerandis cumulatos dignitatibus 7842 ἀγλαΐῃ κόσμησε καὶ εἰς θρόνον ὑψόσ’ ἄειρεν, splendore ornavit et in thronum alte collocavit, 7843 ὡς σέβας, ὡς μέγα δεῖμα μετ’ ἀνθρώποισι γένωνται. ut reverentia, ut ingens terror inter homines sint. 7844 Horrendae picturae persecutores Christi et ecclesiae dissipatores significantes δεινὸν δ’ αὖ πάλιν ἐστὶ καὶ αὐτοῖς φρικτὸν ἀκούειν triste contra est et ipsis horrendum auditu 7845 λαῶν κηδεμόνεσσιν, ἐν ἀνδράσιν ἄκρα φέρουσιν· hominum curatoribus inter viros eminentiam adeptis: 7846 ὅττι θεοπνεύστων βίβλων γραφὶς ἔθνος ἀνάκτων quod divinorum librorum stylus gentem dominatorum 7847 θηρῶν ἀλλοκότοισιν ὑπ’ εἴδεσιν ὠμηστήρων bestiarum monstrosis sub formis saevarum 7848 ἐμφαίνει Χριστοῖο διώκτορας ἔμμεν’ ἀπηνεῖς ostendit Christi persecutores esse immites 7849 εὐσεβέων τε χορῶν λυμάντορας ἀγριοθύμους· et piorum coetuum vastatores feroces: 7850 οὓς τάχ’ ἀποσπασθεὶς χειρῶν ἄτερ ὑψικολώνου quos cito avulsus sine manibus celso 7851 ἐξ ὄρεος καὶ πᾶσαν ἀναπλήσας χθονὸς ἕδρην de monte et totum replens terrae solum 7852 πέτρος ἀμαλδυνέει, βριαρῶς δ’ εἰς λεπτὰ κεδάσσει lapis abolebit violenter in minutas partes dispergens, 7853 ὕβριος εἰς τέλος ὀψὲ διωξιθέοιο μολούσης. petulantia ad finem tandem persecutrice devoluta. 7854 Quamdiu regna et coniugium Deus conservet τόφρα γὰρ Ὑψιμέδων κόσμου κράτος ἔνθα σαώζει tam diu enim Altipotens mundi imperium hic conservat 7855 συζυγίην τ’ ἐρόεσσαν ἀεξιβίοιο γάμοιο coniunctionemque amabilem foecundi matrimonii 7856 χείρεσι πανσθενέεσσι φυσιζόον ὥς τιν’ ἀνάγκην, manibus omnivalentibus vitalem ut quandam necessitatem, 7857 ὄφρ’ εὐαγγέλιον περὶ λαοσόου βασιλείης donec evangelium de salutari regno 7858 πάντα κατ’ ἀμφιρύτης κηρύσσεται ἕδρανα γαίης, omnia per circumfluae praedicetur loca terrae, 7859 μέσφ’ ὅτε κεκριμένοιο μόλῃ πρὸς πείρατ’ ἀριθμὸς donec electi veniat ad finem numerus 7860 λαοῦ δυσομένοιο πολύξενον αἰθέρος αὐλήν. populi ingressuri frequentissimam caeli regiam. 7861 εὖτε γὰρ ἐκλογάδος τετελεσμένος ἔσσετ’ ἀριθμὸς cum enim electae perfectus erit numerus 7862 πληθύος, ᾗ πολύοικον ἑτοίμασε Χριστὸς Ὄλυμπον, multitudinis, cui multarum mansionum praeparavit Christus coelum, 7863 αὐτίκα γήϊα πάντα, ταχύφθιτος ἠΰτε καπνός, confestim terrena omnia, evanescens ut fumus, 7864 ἔνθα παραΐξει καὶ ἀϊστωθήσετ’ ὀπίσσω. hic praeteribunt et abolita erunt deinceps. 303v/304r 7865 Regnum Christi aeternum ἀρχὴ δ’ αὖ Χριστοῖο θεοβρυὲς ἄνθος ἀέξει regnum vero Christi divinum florem germinabit 7866 αἰῶνος μήκιστον ἐπὶ χρόνον, οὐδέ ποτ’ ἄλλῳ aeternitatis longiss(imum) ad tempus, nec unquam alteri 7867 ἔθνεϊ κυδιόωντι νομεύσεται· ἀλλά μιν οἶον genti exultanti distribuetur: sed id sola 7868 φῦλον ἐν ἠγαθέοισι τεθραμμένον ἕρκεσι Χριστοῦ familia in divinis educata septis Christi 7869 κτήσεται εἰς αἰῶνας ἀνακτορίην θαλέθουσαν. possidebit in secula dominium florens. 7870 ἐνθάδ’ ἅπαντ’ ἐνὶ πᾶσιν Ὀλύμπιος ἔσσεται οἶος, ibi omnia in omnibus caelestis (pater) erit solus, 7871 αὑτὸς ἑῇς χείρεσσιν ἐποιχόμενος, ταμιεύων ipse suis manibus obiens (et) dispensans 7872 πάντα, τὰ νῦν μέσσῃσιν ὑπ’ ἐργασίῃσι τελείει. omnia, quae nunc mediis operationibus peragit. 7873 Principium et finis regni mundi et Christi contraria ὡς δ’ ἐρατὴ κόσμοιο βαθυπλούτου βασιλείη porro ut pulcrum mundi opulenti imperium 7874 ἤρξατ’ ἀπὸ χρυσοῦ τιμαλφέος ἠδὲ τελευτᾷ coepit ab auro precioso et desinit 7875 εἰς χόον, ἐκ δ’ ἀρχῆς πολυκυδέος ἔσσυτ’ ἄτιμον in pulverem et ab initio gloriosiss(imo) properat alienissimum 7876 εἰς τέλος, ἀκλείῃ δὲ βαθὺ κλέος ὕστατ’ ἀμείβει· ad finem, et ignominia arduam gloriam tandem mutat: 7877 ὣς πάλιν ἀντίτυπος Χριστοῦ πιστοσσόος ἀρχὴ sic contra oppositum Christi salutare regnum 7878 εἵλετ’ ἀκηδέστοισι λόγοις καὶ σήμασιν ἀρχὴν accepit a contemto verbo et sacramentis initium 7879 πρῶτον ἀπόβλητον καὶ ἀελπέα καὶ μάλ’ ἄϊστον, primum abiectum ac desperatum et valde obscurum, 7880 λήξει δ’ ἐν μελέεσσιν ὁμοῦ καὶ κράατι θείου sed terminabitur in membris simul et capite divini 7881 σώματος εἰς ἀπέραντον ἐϋκλείην τε καὶ ὄλβον, corporis in infinitam gloriam et beatitatem, 7882 ὁππότ’ ἀνακτορίης μεροπηΐδος ἔφθιται αἴγλη. cum dominii humani interiit splendor. 7883 Confidendum in solo Deo, eiusque regnum expetendum(5) τοὔνεκ’ ἀεὶ τόδε πᾶσι μέλοι σπούδασμα πρὸ πάντων· ideo perpetuo hoc omnibus curae sit studium prae omnibus, 7884 δειμαίνειν καθαρῇσι Θεὸν φρεσί, τοῦδέ τε μούνοις timere puris Deum mentibus eiusque solis 7885 πίστιν ἐπ’ οἰκτιρμοῖσιν ἐϋστόργοισιν ἐρείδειν fiduciam in miserationibus benevolis fulcire 7886 καὶ κινυραῖς στοναχῇσι ποθοβλήτοις τε μερίμναις et querulis gemitibus et anxia solicitudine 7887 πατρίδ’ ἐς ὑψιμέλαθρον ἀεὶ νοὸς ὄμμα τιταίνειν, patriam ad sublimen usque mentis oculos attollere, 7888 Χριστὸς ὅπη σταθερὸν διέπει κράτος, οὐδὲ βαλέσθαι Christus ubi firmum administrat regnum, nec collocare 7889 θάρσος ἐπ’ ἀρχηγοῖσι, χαμαιτρεφέος τε γενέθλης fiduciam in principibus et terrigenae prosapiae 7890 ὠκυμόροισι τέκεσσιν, ἀφ’ ὧν οὐκ ἔρχετ’ ἀρωγή, caducis filiis, a quibus non venit auxilium 7891 μηδέ τ’ ἀοσσητῆρα βραχίονα σάρκα τίθεσθαι. nec adiutorium brachium ex carne facere. 7892 σὰρξ γὰρ ἀεὶ θάρσησεν ἐπ’ ἀλλοτρίοισι θεοῖσιν, caro enim semper confidit in diis alienis 304v/305r 7893 αἰεὶ δ’ ἀρχέμεν ἠδὲ θριαμβεύειν μενεαίνει. semperque regnare ac triumphare gestit. 7894 Regnum Christianorum non mundanum, sed coeleste αὐτὰρ ἀνακτορίης θρόνος ἄφθιτος, ὃν κτεατίζειν sed regni thronus aeternus, quem possidendum 7895 Παντοκράτωρ κλήρωσεν ἀγακλειτοῖς τεκέεσσιν, Omnipotens destinavit inclytis filiis, 7896 οὐ χθόνιον κλέος ἐστὶ καὶ οὐ μινυώριος ὄλβος, non terrena potestas est nec momentanea foelicitas, 7897 ἀλλὰ βαθυπλούτου κτέαρ αἰθέρος· ἔνθα μετ’ ἠὼ sed ditissimi possessio caeli: ubi post auroram 7898 λαμπροτάτην, ὅτε πάντας ὁμοῦ σάλπιγγος ἐγείρῃ lucidiss(imam), cum omnes pariter tubae excitavit 7899 νεκροβόου μηκυθμὸς ἔσω χθονὸς ὑπνωθέντας, mortuos inclamantis sonus intra terram dormientes, 7900 Gloria et beatitudo piorum futura in regno caelesti ἡμέες, ὅσσοι Χριστὸν ἐφεσσάμεθ’ εὔφρονι πίστει nos, qui Christum induimus cordata fide 7901 πρὶν θανέειν, ψυχῆς τε φυὴν καὶ σώματος εἶδος ante mortem, et animae natura et corporis specie 7902 πνευματικοὶ γεγαῶτες, ἐειδόμενοι μακάρεσσιν spirituales facti, similes beatis angelis 7903 ἀγλαΐην ἢ καὶ Χριστῷ θεοειδέα μορφήν, venustatem aut etiam Christo divinam formam, 7904 ζωὴν ἀτρεμέουσαν ἀμέλξομεν, ἡδυδιαίτων vitam tranquillam hauriemus, suavissimorum 7905 πιμπλάμενοι νοεροῖο μεθύσματος εὐφροσυνάων satiati spirituali mero gaudiorum 7906 ἐκ μαστῶν Θεότητος ἐν ἀρτιδόμοισιν Ὀλύμπου ex uberibus Divinitatis in novis caeli 7907 καὶ γαίης αὐλῇσι· τά περ Θεὸς ἵστορι τέχνῃ ac terrae palatiis, quae Deus sapienti arte 7908 κτίσσεται εὔτυκτόν τε καὶ ἔμπεδον ἔργον ὑφαίνων, creaturus est pulcrumque et perpetuum opus fabricans, 7909 ᾗχι δικαιοσύνης αἰώνιον ἔσσεθ’ ἕδεθλον. ubi iusticiae aeterna erit sedes. 7910 ἐνθάδ’ ἑορτάζουσιν ἐπήτριμον ἄλλον ἐπ’ ἄλλῳ hic festum diem agentibus frequentem alium post alium 7911 ἀπροφάτων Θεότης κτεάνων θησαυρὸν ἀνοίξει· improvisarum Divinitas opum thesaurum aperiet; 7912 πάντα δ’ ἄρ’ ἠελίοιο φαεινότερ’ ἄμμιν ἰδέσθαι omniaque sole clariora nobis contemplanda 7913 θήσεται, ὅσσα πάροιθε μελαμπέπλοιο καλύπτρῃ exponet, quae antea nigripeplae tegumento 7914 νυκτὸς ὑποσκιόωσα βροτοῖς ἄγνωστα λέλοιπε. noctis obumbrans hominibus ignota reliquerat. 7915 καὶ τότε τέρψιν ἄληκτον, ἀκηράσιον γάνος ἡμῖν et tunc voluptatem infinitam et sinceram laeticiam nobis 7916 θαύματα πορσυνέει, τά περ αἴολα καὶ νέα τεύξει miracula suppeditabunt, quae varia et nova faciet 7917 πάνσοφος ἐργοπόνοιο Θεοῦ νόος, ἄλλο τιταίνων sapientiss(ima) opificis Dei mens, aliud adornans 7918 ὀψιφανὲς τέχνημα μετὰ προτέρων κλέος ἔργων, posterius artificium post priorum gloriam operum, 7919 κάμνων ἀφράστοισιν ἑῆς μελετήμασι βουλῆς, efficiens inenarrabili sui industria consilii, 305v/306r 7920 οἷά τις οὐκ ἐδόκευσε καὶ εὐγλήνοις περ ὀπωπαῖς qualia quis non vidit etiam acerrimis oculis 7921 οὐδέ τις ἀμφιμέμαρπε καὶ ὀξυτόνοις περ ἀκουαῖς nec quis comprehendit etiam acutissimis auribus 7922 οὐδέ τις ἐν πραπίδεσσιν ἐφράσσατο πευκαλίμοις περ. nec quis in animo cognovit quamlibet sagaci. 7923 ἡμεῖς δ’ ἰσόθεόν τε φυὴν Τριάδος τε κραταιῆς nos igitur divinam naturam et Trinitatis potentis 7924 ἑσσόμεθ’ ἀστράπτουσαν ἀεὶ χάριν· ἐν δ’ ἑνὶ δεσμῷ induemus fulgentem perpetuo gratiam inque uno nexu 7925 ἀρρήκτου φιλότητος ἀρηρότες Αὐτομέδοντι irrupti amoris agglutinati Omnipotenti 7926 ἐσσόμεθ’ ἡγητῆρι διηνεκές· ὅσσα δ’ ἐνίσχει erimus duci in aeternum: et quaecunque habet 7927 ἐν φρεσὶ παντοδαέσσι Θεὸς καὶ χερσὶ κρατύνει, in pectore omniscio Deus et manibus tenet, 7928 εἰσόμεθ’ ἐν κραδίῃσι καὶ ἕξομεν ἐν παλάμῃσιν, sciemus in corde et habebimus in manibus, 7929 ὄλβον, ἐπιστήμην τε καὶ ἄφθορα πάντα λαχόντες beatitudinem, scientiam et integra omnia sortiti 7930 κτήμαθ’, ὅσων κρατέει μεγάλη Τριάς, ἥνπερ ἐνάντην bona, quibus dominatur magna Trinitas, quam coram 7931 ἐξ ὠπῆς ὠπήνδε, τεθηπότες ἀγλαὸν ἦτορ, de facie ad faciem, stupefacti serenum animum, 7932 δερξόμεθ’ ἄπληστοί περ ἐπόψιος ἱμεροέσσης, intuebimur, non explendi intuitu suavissimo, 7933 σάββατον ἐνθεόπαυστον ἀεὶ μετὰ σάββατον ἄλλο sabbatum in Deo quiescens continenter post sabbatum aliud 7934 εἰς χρόνον εὐάζοντες ἀπείριτον, αἰὲν ἀκηδεῖς, in tempus celebrantes infinitum, semper securi, 7935 τῆλε πόνων καὶ ἄνευθε ταραξινόων μελεδώνων. procul a laboribus et absque terrificis curis. 7936 In vita aet(erna) sublatis mediis omnibus Deus erit omnia in omnibus λήξει δ’ αὖ μέσα πάντα, δι’ ὧν Θεὸς ἔνθα κυβερνᾷ desinent etiam media cuncta, per quae Deus hic gubernat 7937 ζωὴν ποινοβαρῆ, πολλῶν χατέουσαν ἀνάγκῃ. vitam poenis gravatam, multis indigentem necessario. 7938 οὐκ ἔτι κοιμηθεῖσι μετὰ σκιοφεγγέα νυκτὸς non amplius somno refectis post sublustrem noctis 7939 ὄρφνην ἠριγένεια νεότροχον ἦμαρ ἐγείρει· caliginem aurora recentem diem excitabit: 7940 αὐτὸς Ἄναξ θεράπουσιν ἀεισταθὲς ἦμαρ ἀνοίξει. ipse Dominus servis stabilem diem aperiet. 7941 οὐκ ἔτι μαρμάρεον σέλας ἀνδράσι Φοῖβος ἰάλλει, non amplius splendidum iubar hominibus phoebus mittet, 7942 εἰς δύσιν ἀντολίηθεν ἐθήμονα δίφρον ἑλίσσων· in occidentem ab ortu consuetum currum volvens: 7943 αὐτὸς γὰρ σφετέροισι φίλοις Θεὸς ἄρκια λάμψει. ipse enim suis dilectis Deus sufficienter lucebit. 7944 οὐκ ἔτι κεκμηῶσι πόνων ἄμπαυμα κομίζει non amplius fessis laborum recreamentum feret 7945 νὺξ ὑγρὸν πνείουσα κατ’ ἀχλυόεσσαν ἄρουραν· nox humidum spirans per umbrosam terram: 7946 αὐτὸς γὰρ τεκέεσσι Πατὴρ εὔνημα φέριστον. ipse enim filiis pater quies optima. 7947 οὐκ ἔτι δυσφόρτοισι θέρος καμάτοισι διώξει non amplius molestis aestas laboribus expellet 7948 εἴαρος ἀνθοκόμου δροσερὴν χάριν· οὐδὲ θερεινὸν veris floricomi roscidam gratiam, neque aestivum 306v/307r 7949 καῦμ’ ἐλάσει γλυκεροσταφύλου μένος ὑγρὸν ὀπώρης· ardorem abiget uvipari vis humida autumni: 7950 οὐκ ὤσει φθινόπωρον ἀκάρπου χείματος ὥρη· non amovebit autumnum sterilis hyemis tempus: 7951 αὐτὸς γὰρ λυκάβαντα Θεὸς ποιήσεθ’ ἑταίροις ipse enim annum Deus faciet amicis 7952 ἄτροπον, εἰαρινῇσιν ἀεὶ γελόωντα μεθ’ ὥραις. immutabilem, vernis semper ridentem cum horis. 7953 οὐκ ἔτι τις ῥήξει πολυτειρέα γαῖαν ἀρότρῳ, non amplius quis rumpet adflictiss(imam) terram aratro 7954 αὐλάκι δ’ ἐμβαλέει σπόρον ὄμπνιον, ὄφρα θερίσσῃ et in sulcum proiiciet semen Cereale, ut metat 7955 ἐλπίδ’ ἑοῦ καμάτοιο καὶ εὔβοτον εἶδαρ ὀπώρης· spem sui laboris et almum cibum autumni: 7956 καρποῦ γὰρ Θεὸς ἔνθα βιαρκέος ἔσσετ’ ἀμητός. fructus enim Deus illic sufficientis ad vitam erit messis. 7957 οὐκ ἔτι δενδροκόμοιο μελήσεται ἔργον ἀλωῆς· non amplius arboriferi curabitur opus horti: 7958 αὐτὸς γὰρ φυτοεργὸς ἑοῦ φυτὰ κάλλιμα τεύξει ipse enim hortulanus sui plantas venustas efficiet 7959 σώματος ἀθανάτοιο Θεὸς ναετῆρας Ὀλύμπου. corporis immortalis Deus colonos caeli. 7960 οὐ νομὸς ἐν ξυλόχοισι καὶ ἀνθοφόροις πλαταμῶσιν, non pastio in sylvis et floriferis pratis, 7961 οὐ πλόος ὑγροπόροις ἐνὶ κύμασιν ἄνδρας ἐρύξει, non navigatio udivagis in fluctibus homines tenebit, 7962 οὐ θήρη χαρίεσσα κατὰ τραφερήν τε καὶ ὑγρήν· non venatio amabilis in arida et humida: 7963 πάντας γὰρ πεδίοισιν ἐν οὐρανίοισι νομεύσει omnes enim campis in caelestibus pascet 7964 Ποιμὴν ὑψιθόωκος, ἅπασι δὲ θήσεται ὅρμον pastor altiss(imus) et omnibus faciet portum 7965 αὑτὸν, ἅπαντας ἑοῖσιν ἐν ἄρκυσιν αὐτὸς ἐέργων. seipsum, omnes suis in retibus ipse continens. 7966 οὐδὲν ἔτι σπούδασμα λελείψεται· ἦ γὰρ ἐσεῖται nullum deinceps studium erit reliquum: nam erit 7967 πᾶσι μόνον σπούδασμα Θεὸς τέρψις τε καὶ ὄλβος. omnibus unicum studium Deus, oblectatio et opulentia. 7968 οὐκ ἔτ’ ἐρωτοτόκοιο γάμου ζυγὸς ἐνθάδε μίμνει· non amplius amorifici matrimonii iugum ibi manebit: 7969 πάντων γὰρ πολύφιλτρος ἔρως καὶ νυμφικὸς ἀρθμὸς omnium enim ardentiss(imus) amor et sponsale foedus 7970 ἔσσετ’ Ἄναξ ὁ μέγιστος, ὁ μὲν γενέτης, ὁ δ’ ἀκοίτης erit Rex maximus, ipse pater et maritus 7971 οἶος ἐών· σκήπτρων δὲ πεπαύσεται ἱερὸν ἔργον, solus existens: sceptrorum etiam cessabit sacrum officium, 7972 ὡς μεθέπῃ Θεὸς οἶος ἑῶν οἰήϊα λαῶν. ut tractet Deus solus suorum gubernacula populorum. 7973 Ministerium Spiritus cessabit in vita aeterna καὶ τότε καὶ γλυκὺ τέρμα, καὶ ὀψιφανές περ, ἱκάνει et tunc etiam ad dulcem metam et postremam veniet 7974 Πνεύματος ἠγαθέοιο διήκονον ἔργον, ὃ μύθων Spiritus Sancti sedulum ministerium, quod verbi 7975 οὐρανίων ἰαχῇ καὶ σήμασιν ἐνθάδ’ ἄνυσσεν. caelestis praedicatione et sacramentis hic peregit. 7976 Enumeratio locorum huius operis epilogica οὐδέ τις ὀρθοτόμοιο διδάγματος ἔσσετ’ ὀπίσσω nec aliquis recte sectae doctrinae erit deinceps 7977 χρειὼ ἐπ’ ἀνθρώποισι περὶ Τριάδος μονοσέπτου usus inter homines de Trinitate unicolenda 307v/293 a r 7978 ἀγγελικῶν τε χορῶν καὶ ἁμαρτάδος ἠδὲ βροτοῖο Angelicorumque agminum et peccato ac homine 7979 ἀφθάρτου φθαρτοῦ τε καὶ ἄρτιον εἶδος ἔχοντος integro, corrupto et novam formam habente 7980 ὀξυτόμου τε νόμοιο καὶ ἀμφ’ ἐθελήματος ἀνδρῶν rigidaque lege et de voluntate hominum 7981 θείοις ἐν τοκετοῖσι καὶ ὕβριος Ἀντιχρίστου, divina in regeneratione et petulantia Antichristi, 7982 ἀμφὶ θεοστρεφέος μετανοίης, ἀμφὶ Θεοῖο de convertente se ad Deum paenitentia, de Deo, 7983 σαρκινὸν εἷμα λαβόντος ἅμ’ ἀνδρομέοις παθέεσσιν qui carneum vestitum adsumsit cum humanis adfectibus 7984 ἐκτὸς ἁμαρτοσύνης, εὐαγγέλου ἀμφί τ’ ἰωῆς, extra peccatum, evangelica de voce, 7985 ἀμφὶ δικαιοσύνης θεοπειθέος, ἀμφὶ Θεοῖο de iusticia Deo confisa, de Dei 7986 ἀνδράσιν ἐν πιστοῖς οἰκήσιος, ἀμφὶ λοετρῶν hominibus in credulis inhabitatione, de lavacro 7987 θειοχύτων κλειδῶν τε καὶ ἀνδροθέου περὶ δαίτης divino clavibusque et hominem Deumque exhibenta caena 7988 Χριστοσεβοῦς τε βίου μετὰ πίστιος ὑψιπόλοιο Christicolaque vita cum fide altivaga 7989 παγχρήστου τ’ ἀγάπης εὐέλπιδα τλῆσιν ἔχοντος et omnibus commodante charitate bonae spei patientiam habente, 7990 εὐχῆς τ’ ἠδὲ γάμοιο καὶ αἰολοκηδέος ἀρχῆς, precatione etiam et coniugio et magnifica gubernatione, 7991 ἑξείης ἃ διῆλθον ἐμῇ θεοτερπέϊ Μούσῃ· ordine quae percurri mea deoplacente Musa; 7992 οὐ τοίης διδαχῆς τότε μὲν χρέος ἀνδράσι πιστοῖς· non tali doctrina tunc opus erit hominibus fidelibus: 7993 ἀλλ’ ἀπάτωρ Μαρίης τε Θεοῦ θ’ εἷς υἱὸς ἀμήτωρ, sed patre carens Mariae Deique unicus filius sine matre, 7994 εἷς Χριστὸς, δισσήν περ ἔχων φύσιν, ᾧ γενετῆρι unus Christus, duplicem habens naturam, suo genitori 7995 σκῆπρον ἀνακτορίης ἐπορέξεται, ὡς μόνος αὐτὸς sceptrum regni exhibebit, ut solus ipse 7996 αὐτοπόνῳ δυνάμει τελέης πρεσβήϊον ἀρχῆς propria potentia perfecti honorem regni 7997 νόσφι διακτορίης πολυειδέος ἀμφιέπησιν, sine ministerio multiformi administret, 7998 Conclusio epiphonematica αὐτὸς ἅπαντ’ ἐνὶ πᾶσιν ἐών. ὢ χάρμα καὶ εὖχος ipse omnia in omnibus existens. o gaudia et gloria 7999 ἡμῖν, οἳ βίον ἄλλον ἐελδόμεθ’ ὀψὲ κιχῆσαι· nobis, qui vitam aliam speramus nos tandem accepturos; 8000 τοῦτ’ ἄφατον μέγα κῦδος, ἀβυσσότοκος μέγας ὄλβος haec ineffabilis et ingens maiestas, inexhausta et ingens beatitudo 8001 καὶ γάνος εὐσεβέεσσι τελεσφόρον, εἰς ὅ γε πάσῃ et laeticia piis perfecta, ad quam omni 8002 εὐχωλῇ σπουδῇ τε κορυσσόμεθ’ ἔνθεν ἱκέσθαι voto et studio paramus hinc venire 8003 ποσσὶν ἐπειγομένοισι καὶ οὐ νωθρῇσι μενοιναῖς, pedibus festinis et non ignavis mentibus, 8004 εἰς πάτρην σπέρχοντες ἐτήτυμον· οὗτος ἀκύμων ad patriam tendentes veram; hic tranquillus 8005 ὅρμος, ἐς ὃν βιότου πλόος ἵεται ἐμπεδομόχθου· portus, ad quem vitae cursus pergit aerumnosae; 8006 τοῦτο πόνων ἄμπαυμα, λυγρῶν εὔνημα μεριμνῶν· haec laborum requies, tristium sopitio curarum, 8007 νηπενθὲς τόδε τέρμα, κακῶν τ’ ἐπίληθον ἁπάντων. laetus hic finis malorumque oblivio omnium. 293 a v/308r 8008 Peroratio, gratiarum actionem et votum ad Deum continens τοῦτ’ ἔπος ἐξετέλεσσα τεῆς πνοιῇσιν ἀρωγῆς, hoc carmen absolvi tui flatibus auxilii, 8009 ὦ Πάτερ, Υἱέ, Πνεῦμα, Θεὸς μόνος ἐν τρισὶν αὐγαῖς· o Pater, Fili, Spiritus, Deus unus in trino lumine; 8010 τοὔνεκά σοι χάριν οἶδα καὶ ἀέναον κλέος ὑμνῶ, itaque tibi gratiam habeo et sempiternam laudem cano, 8011 ὅττι μ’ ἄδην πολέεσσιν ἐκόσμησας χαρίτεσσι. quod me satis multis ornasti beneficiis. 8012 σὴ χάρις, ὡς γενόμην λόγιος βροτός, ὡς βίον ἕλκω· tuum beneficium, quod natus sum rationalis homo, quod vitam traho; 8013 σὴ χάρις, ὡς βίον οἶδα καὶ ἔλπομαι ἄλλον ἀμείνω· tuum beneficium, quod vitam novi et spero aliam meliorem; 8014 σὴ χάρις, ὡς καὶ τήνδ’ ἱερόθροον ἤνυσ’ ἀοιδήν. tuum beneficium, quod etiam hoc sacrum confeci carmen. 8015 εἰ δέ που ἤμβροτον ἔνθα (τίς ἂν βροτὸς ἔνθα τέλειος;), si autem forte erravi hic (quis enim mortalis hic perfectus?), 8016 ἀδρανίη φρενός ἐστιν ἐμῆς καὶ σύμφυτος ἀχλύς. imbecillitas mentis est meae et cognata caligo. 8017 ἀλλὰ σὺ τοῦτ’ ἀλίτημα καὶ, ὅσσα περ ἄλλα κομίζω, verum tu hoc erratum et, quaecunque alia fero, 8018 Χριστέ, τεαῖς σταγόνεσσιν ἀμωμήτοισι κάθηρον· Christe, tuis guttis impollutiss(imis) emunda: 8019 καὶ φρεσὶν ἡμετέρῃσι πόροις σέλας, ὄφρα σ’ ἀληθῶς et animis nostris da lumen, ut te vere 8020 ἐν καθαροῖς γνώωσι λόγοις, τίσωσιν ἀμέμπτοις in puro cognoscant verbo, colant sinceris 8021 ἤθεσιν, ὑμνήσωσιν ἀειθαλέεσσιν ἐπαίνοις. moribus, celebrent perpetuis laudibus. 8022 καὶ βουλῆς κήρυγμα τεῆς μετόπισθε φύλαξον et voluntatis praedicationem tuae in posterum conserva 8023 ἄφθορον, ἀντιπάλων κακομήχανον ὕβριν ἀλέξων· incorruptam, hostium malignam insolentiam repellens; 8024 πᾶσι δ’ ἄγοις τέλος ἡδὺ καὶ αἰθέρος ὄλβον ὀπάζοις. denique omnibus adducas finem optatum et coeli foelicitatem dona.
Springe hoch zu Main