Apparate
Sachanmerkungen
(1) Zur grassierenden Pest vgl. bes. Rhod. It.Lips. 195 . 216‒218. 315‒318. 371f. [SW]
(2) Griechisches Sprichwort. (vgl. Otto Sprichwörter s.v. amicus 1).
(3) Das letzte Lebensjahr Luthers (er starb am 18.2.1546), also 1545. Die Stelle wurde
immer wieder missverstanden, weshalb man in fast allen Rhodoman-Biographien als Geburtsjahr
Luthers Sterbejahr 1546 findet. Das auch in der Marginalie abgedruckte Jahr 1545 als
Rhodomans Geburtsjahr wird allerdings noch durch weitere Subskriptionen Rhodomans
bestätigt. Siehe die Subskriptionen zu Rhod. Luth.epist. subscr. 1‒3 und Rhod. Gerst.
(4) Zu Nordhausen als Gründung des Theodosius vgl. auch Rhod. Ilf.Herc. 238f. ; Henric. 1‒5.
(5) Belagerung Magdeburgs im Jahr 1551. Vgl. dazu auch Rhod. It.Lips. 164‒174 . [SW]
(6) Schlacht bei Sievershausen am 9.7.1553, bei der Kurfürst Moritz von Sachsen umkam.
Zum Heidekraut vgl. auch Rhod. It.Lips. 86 .
(7) titulus liberatium ed.
(8) Ein ähnlicher Preis Siegfried Sacks findet sich auch in dem kurz zuvor (1581) entstandenen
Iter Lipsicum Rhodomans. Vgl. Rhod. It.Lips. 341‒354 . [SW]
(9) Zum Bild des ruhigen Hafens bei Rhodoman vgl. auch Rhod. Coc.Ion. 1,178f. (hier auch für Ilfeld); Rhod. Carst. 2,2 ; Rhod. Nupt.Cas. 9 ; Rhod. Par.Chytr. 98 . [SW]
(10) Thronbesteigung Maximilians II., 1564.
(11) Die Inszenierung eines Ringens der drei Sprachen um Rhodoman mit dem Sieg der griechischen
Göttin erinnert an das Paris-Urteil. [SW]
(12) Zentraler Gedanke von Rhodomans Poetik. Vgl. Rhod. Arion 566 ; Rhod. Coc.Ion. 1,218 ; Rhod. Par.Chytr. 128f. ; Rhod. Quint.praef. 251f. ; Rhod. Luth.epist. 415‒422 ; Rhod. Goth. 20 ; Rhod. Asp. 51 ; Rhod. Tro.2 5 . Siehe auch Goth. Rhod. 51f. [SW]
(13) Über Luthers Erfurter Ausbildungsstation heißt es ähnlich: τέμνεν ἀπειρεσίης σοφίης
βυθόν, ἵκετο δ’ ὅρμον / εὐπετέως· ζαθέης γὰρ ἐπέπνεεν οὖρος ἀρωγῆς.
(14) Zum regen Austausch mit seinen Ilfelder Kommilitonen vgl. auch Rhod. Mau. 53‒58 . [SW]
(15) Den Vergleich zwischen der Ilfelder Schule und dem trojanischen Pferd (sowie einem
Bienenstock) verwendet Rhodoman häufiger in seinen Dichtungen. Vgl. Rhod. Ilf.Herc. 281‒286 ; Rhod. Hym.Schol. 594‒604 ; Dacian . 41‒48. Siehe dazu auch Gärtner 2017, 112‒115.
(16) Zerstörung Gothas durch kaiserliche Truppen unter Kurfürst August von Sachsen, 1567.
(17) Zu Rhodomans Zeit am Hofe Ottos II. von Braunschweig-Harburg siehe vor allem Rhod. Mau. und Rhod. Carm. 2 . [SW]
(18) Die Eroberung von Nikosia auf Zypern durch die Osmanen, 1570.
(19) Details zu der Hochzeit kann man einem Einladungsbrief Rhodomans an Joachim Westphal
entnehmen. [SW]
(20) In der Tat ist Rhodomans Sohn Nikolaus auch als neulateinischer Dichter hervorgetreten.
[SW]
(21) Rhodoman erwarb in Rostock nach kurzer Zeit den Magistertitel. Vgl. dazu auch Rhod. Carm. 2,53‒62 . Siehe auch die Rostocker Matrikel [17.08.2022]. [SW]
(22) Die freundschaftliche Beziehung zu David Chytraeus dokumentiert sich in mehreren Gedichten
und Briefen. [SW]
(23) In der Rostocker Zeit entstand ein griechisches Epithalamion für Caselius (Rhod. Nupt.Cas. ). Der freundschaftliche Kontakt bleibt bis zu Rhodomans Tod bestehen. Vgl. Rhod. Id.Cas. (Geburtstagsgedicht von 1602); Zam . (Preisgedicht auf den verstorbenen Jan Zamoyski im Auftrag von Caselius; 1606).
[SW]
(24) Zur Beziehung zu Johannes Posselius vgl. auch Rhod. Poss. (Trauergedicht auf Heinrich Posselius von 1604). [SW]
(25) Bartholomäusnacht, 23./24. August 1572.
(26) Die auf dieses Ereignis hin ausgedeutete (von Tycho Brahe beobachtete) Supernova von
1572.
(27) Zu Mauer vgl. Rhod. Mau. und Rhod. Ep.Mau.
(28) Vgl. auch Rhod. Coc.Ion. 1,20f. und Rhod. Asp. 81f. [SW]
(29) Zum Motiv des Bergs der Tugend siehe auch Rhod. Protr. 136‒142; Il.parv.Quint. 5,19.
(30) Vorbild ist eine Mitteilung über Platon bei Plut. Marius 46, 1: Πλάτων μὲν οὖν, ἤδη
πρὸς τῷ τελευτᾶν γενόμενος, ὕμνει τὸν αὑτοῦ δαίμονα καὶ τὴν τύχην, ὅτι πρῶτον μὲν
ἄνθρωπος, οὐκ ἄλογον τῇ φύσει θηρίον, εἶθ’ Ἕλλην, οὐ βάρβαρος γένοιτο, πρὸς δὲ τούτοις
ὅτι τοῖς Σωκράτους χρόνοις ἀπήντησεν ἡ γένεσις αὐτοῦ. Die Stelle wurde Rhodoman vermittelt
durch Neanders Epistola dedicatoria zu seinen Graecae linguae tabulae (Basel 1564), p. 35: Plato moriturus agit gratias diis et fortunae, tum super aliis, tum super eo praecipue, ὅτι τοῖς Σωκράτους χρόνοις ἀπήντησεν ἡ γένεσις αὐτοῦ (am Rand Verweis auf die Plutarch‑Vita).
‒ Zur Vorstellung eines durch die Reformation inaugurierten Goldenen Zeitalters vgl.
besonders Rhod. Protr.
Textkritischer Apparat
Griechisch
1 παντοίοις ed.
5 ἐνουδάπιοι ed. (item L.)
6 κῆτιν’ ed.: κτῆσιν L., sed cf. Lat. solertia μέλιχον ed. (item L.)
13 μέτ’ [SW]
14 χείλεσι L. (coll. Enn. volito vivos per ora virum ), fort. recte (cf. Lat. vox publica )
28 ποδεινὸν ed. (item L.)
30 an ἔνι ?
31 τῷ γεραίρω ed. : an τῷ 〈γε〉 γεραίρω ?
34 τῆς δὲ ed.
36 an ὑμέων ? cf. Lat. vobis et Rhod. Phil.Rein. 69sq. (αὐτὰρ ἐγὼ καὶ σεῖο καὶ ἄλλης μνήσομ’ ἀοιδῆς / ὕστερον, εἰ ζώω καί μοι φίλα γούνατ’
ὀρώρῃ)
38 αἴη ed.
39 ὡς ed.
42 ἐκ ed. in corrigendis : ἐν ed.
48 συχνοῖσιν ed. in corrigendis : συχνοῖς ed.
48 ἀγαλλομένῃ Ludwig: ἀγαλομένῃ ed. (item L.)
49 an Σαξονικὴ τῇ θῆκε βολὴ κλέος ? cf. Lat.
55 φερώνυμων ed. (item L.)
70 πελάδαι ed.
71 an καί κ’ ?
75 πτολίεσσι ed. in corrigendis : πτολίεδι ed.
77 δωδεκάμυνον ed.
77 an ἶφι δάμασσεν (tunc ὅς sc. Ἄρης, μιν sc. δῆμον) ? at cf. Lat. sustinuere
79 στυγερώτερων ed.
80 ἑκάνει ed. (item L.)
83 γιζεμένη ed. (item multo antea, ut admon. L., Perschmann) : διζομένη Alpers apud L.
86 ἐγκονέουσα ed. in corrigendis : ἐγκοέουσα ed.
86 ἄλβαρ ed. (item multo antea, ut admon. L., Perschmann)
87 χριστός δι ed.; de ϝ pro littera numerato cf. 88 κομέοι δέ ἑ μείλιχος αἰών; QS praef.
185 καί ἑ πρὸ πάντων; aliter L., qui Χριστὸς δὶ〈ς〉
92 θεὸ ed.
94 εὐνὼ ed. (item L.)
97 ἤτε ed.
98 ἐκτὸς ed. (cf. Rhod. Laur.Meib. 18sq.: ἐμοὶ γόνον ἔκτοθι κόλπου / τέξεθ’) : an ἐντὸς (cf. Lat.) ?
100 ἤδεσιν ed.
101 an οὔδεα ? at cf. Rhod. Ilf.Herc. κατ’ ἔνδια φυλλάδος αἴης
102 καὶ ed.
104 ἄεξεν ed. in corrigendis : ἄξεν ed.
106 ἐόντα ed. in corrigendis : ἐόνται ed.
116 ἀγχώρων ed.
117 an ἔνι ?
120 ἑδέθλια ed.
128 ὄ,τ’ ed.
147 ἡσπασεν ed. : an ἔσπασεν ?
149 σκέμψεν ed. : πέμψεν L
149 ὅσσον ed.
155 κελεύθοις ed. : num κελευσμοῖς ?
166 μίτις ed. (item L.)
167 ὣς μοι μίου ed.; μοι μίου vel tantum μίου corruptum; num ὥς μοι νοῦ ?; μί〈τ〉ου L. metro invito; desideratur exercitatio mater studiorum vel sim. : ὥς μοι μιμήτειρα Lutz Lenz, recte ut vid.
171 πολυοκροτάφου ed.
171 τὶν ed.
174 θρέπτα pro θρέπτρα dubium sec. LSJ s.v., sed cf. Q.S. 11,89
175 num τρίτος ? cf. Lat.
178 an 〈ὡς〉 ?
185 θ’ (cf. Lat. vel ) om. ed.
193 ἀνέθελγον sc. ἐγώ an sc. ἵππηες ?
195 αὕτως usitatum in codd. pro αὔτως, cf. LSJ s.v.
200 ἡὸς ed.
206 τρισσὰ ed. in corrigendis : τριδὰ ed.
209 νεόνυμφος ed. in corrigendis : νεόνυφος ed.
221 λιγοῦ ed.
221 ἡὸς ed.
221 ὣς possis
222 νόμων ed.
226 λογίοις γράμμασι ed.
230 φοιταλέοισιν ed. in corrigendis : φοιταλέοισι ed.
231 ἐπωδύροντο ed. in corrigendis : ἐποδύροντο ed. : ἐπωδύραντο L. coll. AP 7,10,7
239 an πλείονές εἰσιν ?
241 τεχνῶντ’ ed.
244 ἄσμενον ed. : num ἄρμενον ?
245 περισσεύων : περεσσεύων ed. in corrigendis : περιδεύων ed.
246 ὅττι ed. in corrigendis : ὅτι ed.
246 κατ’ ed.
247 ὑσυχίην ed.
251 ἄπω ed.
253 ὁράας ed.
262 an τῇδ’ ? cf. Lat. hac
Latein
24 an sorte ? (forte ex 29 ?)
35 consecro ed. in corrigendis : consecto ed.
38 an ceperat ?
40 sc. horam ?
51 taepidum ed.
60 vicina ed.
68 an doctas ?
79 an quo ? (tunc edocuit malum coniungendum)
100 orae ed.
103 de Pharo Aegyptica cogitare videtur; aliter L., qui φαρόοντα (quasi arantem )
129 mors ed.
165 an proprio ?
185 duratei ed. in corrigendis : Durati ed.
194 illexit sc. spes Academica
212 an Rostochi 〈d〉 um ? cf. Graec.
214 gerentem ed.: an gerentis ?
230 patrarat ed. in corrigendis : patiarat ed.
238sq. agmine …/ discipuli : num agmina …/ discipulum ?
Similienapparat
→ Zum Similienregister
Griechisch
12 πολυίστορα μῦθον ἰάλλων] cf. Nonn. Par.Ev.Jo. 8,130 (ἀπατήνορα μῦθον ἰάλλει)
15 βαθυλήϊος οὐ μὲν ἄρουρα] cf. AP 9,110,1 (βαθυληΐους ἀρούρας)
16 ῥυηφενίης] cf. Call. Jov. 84
20 λογοπρεπέος] nl.
32 ἰδιότροπον] vox pedestris, cf. e.g. D.S. 3,35,7
34sq. ἔστιν—συνάπαντα] alludit ad paroemium Graecum τὰ τῶν φίλων κοινά, cf. Eras. Adag. 1,1,1 (Amicorum communia omnia )
36 καὶ ἄλλης μνήσομ’ ἀοιδῆς] formula hymnica, cf. h.Cer. 495 ; h.Ap. 546 ; h.Merc. 580 et al. (αὐτὰρ ἐγὼ καὶ σεῖο καὶ ἄλλης μνήσομ’ ἀοιδῆς); vid. etiam Rhod. Arion 1110sq. (αὐτὰρ ἐγὼ καὶ ... μνάσομ’ ἀοιδᾷ / ὑμέων); Rhod. Phil.Rein. 69 (αὐτὰρ ἐγὼ καὶ σεῖο καὶ ἀ. μ. ἀ.)
46 μογοστόκος Εἰλείθυια] = Hom. Il. 16,187 ; 19,103
47 γαμοζεύκτοιο ] nl.
52 οὖθαρ ἀρούρης] = Hom. Il. 9,141 .283 ; h.Cer. 450
53 βιαρκέα] cf. AP 6,179,1 (Arch.)
55 κεραελκής] cf. Call. Dian. 179
57 ἀγροβίων] nl.
63 ποιπνύοντες] de clausula spondiaca cf. Hom. Il. 1,600 (διὰ δώματα ποιπνύοντα) ; Q.S. 4,509 (ἐν ἅρμασι ποιπνύοντες codd., ποιπνύεσκον Rhod.); vid. etiam Rhod. Arion 853 (μεταποιπνύεσκον)
72 λοιμοβόλῳ] nl.
73 ὀξέϊ πότμῳ] = Nonn. D. 25,454 ; 28,279 ; Par.Ev.Jo. 19,175
77 δωδεκάμηνον] cf. Pi. N. 11,10
78 ὤ μοι ἐμῆς ἄτης] = A.R. 1,290 ; 3,798 ; cf. etiam Rhod. Arion 491.(909)
81 ἀριστονόου] cf. AP 9,213,2
82‒85 cf. Hom. Il. 9,323–326 (ὡς δ’ ὄρνις ἀπτῆσι νεοσσοῖσι προφέρῃσι / μάστακ’ ἐπεί κε λάβῃσι, κακῶς δ’ ἄρα οἱ
πέλει αὐτῇ, / ὣς καὶ ἐγὼ πολλὰς μὲν ἀΰπνους νύκτας ἴαυον, / ἤματα δ’ αἱματόεντα διέπρησσον
πολεμίζων)
86 ἄλκαρ ἀνάγκης] = Theod.Prodr. carm.hist. 69,18
96 ἀρηϊθόων] cf. Hom. Il. 8,298 ; 15,315 (ἀ. αἰζηῶν)
120 ἐδέθλια Mουσῶν] cf. A.R. 4,630 (ἐ. Νυκτός)
122 ἐσθλοδαέσσι] nl.
131 τηλεθόωντα ... δενδράδος ὕλης] ~ Nonn. D. 3,252 (τεθηλότα δενδράδες ὗλαι)
133 νεοθρέμμονος] nl.
149 θέλκτρον ἀοιδῆς] = A.R. 1,515
153 σὴ χάρις]
156 ἄσπετον οἶδμα] de iunctura cf. AP 11,64,3
171 πολιοκροτάφου] de adiectivo cf. Hom. Il. 8,518 ; Hes. Op. 181
176 ἔσχατον ἦμαρ] = Orac.Sib. 8,91 .311
180 ἑσμὸν ἑταίρων] de clausula cf. Nonn. Par.Ev.Jo. 2,68 ; 4,32 ; 6,46 et al.
192 περιπλομένου δ’ ἐνιαυτοῦ] = Hom. Od. 11,248
196 κραιαίνετ’ ἐέλδωρ] cf. Hom. Il. 1,41 (κρήηνον ἐέλδωρ) et al.
202 ἐρωτοτόκοισι] cf. Musae. 159 (μύθοις); Nonn. D. 4,129 (προσώπου); Procl. H. 2,13 (Κυθερείης)
208 ἀσπάζονται] haec clausula apud veteres non legitur
216 πατὴρ δ’ ὡς ἤπιος ἦεν] = Hom. Od. 2,47 .234 et al. (de Ulixe)
243 θεοτερπέα] cf. AP 9,197,5 (Marin.Neap.)
247 βιοσσόον] cf. Nonn. D. 33,109 ; 41,333 et al.
248 βιωφελές] cf. e.g. [Luc.] Am. 51 ; Isid.Pel. epp. 2,36 (βιωφελῆ … ὄργανα)
253 δυσπαίπαλος] cf. Nic. Th. 145 (Ὄθρυς); Opp. H. 2,369 (λάχνη) et al.
260 ἐξ αἵματος ὦρσεν ἀγαυοῦ] cf. Q.S. 1,195 ; 10,41 (ἀφ’ αἵματός εἰμεν ἀγαυοῦ)
263 ψυχοσόων] cf. AP 9,197,4 (Marin.Neap.); 15,12,10 (Leo Phil.)
267 ἔργμασι] cf. h.Hom. 27,20 ; 32,19 et al.
268 αἰθέρος ἐστὶ πολίτης] ~ Nonn. D. 44,172 ; Par.Ev.Jo. 8,54 (αἰθέρος εἰμὶ πολίτης); vide etiam Rhod. Hym.Schol. 287 ; Rhod. Luth. 1, 1103
Latein
3 sanguine cretum ] de clausula cf. Verg. Aen. 2,74 ; 3,608 ; 4,191 et al.
5 per ora volantem ] cf. Verg. georg. 3,9 (virum volitare per ora )
7 sine fine labores ] cf. Sidon. carm. 5,523 (s. f. labori )
15 fruge redundans ] = Iuvenc. 2,316
20 foedus amoris ] = Auson. Mos. 314
23 vescor … auris ] de iunctura cf. Lucr. 5,857 (vesci vitalibus auris )
44 sanctiloquos ] cf. Prud. apoth. 1001 ; Paul. Nol. carm. 26,228 et al.
50 gramine ridet ] cf. Ven. Fort. carm. 9,3,10 (g. r. ager )
52 ubere glebae ] = Verg. Aen. 1,531 ; 3,164 et al.
57 rura colonis ] = Manil. 4,140 ; Lucan. 1,170 ; 6,277 et al.
59sq. turres … et alta domorum / culmina ] ~ Verg. Aen. 2,445sq. (turris ac tota domorum / culmina convellunt ) ; Alc. Avit. carm. 4,474sq. (ascendunt turres et celsa domorum / culmina )
62 de re cf. etiam Rhod. Mau. 89sq.
78 hei mihi ] = Drac. laud. dei 3,592 ; Arator act. 2,701 ; cf. etiam Rhod. Coc.Ion. 1, 28
83 ut volucris pullis … implumibus ] cf. Hor. epod. 1,19sq. (ut adsidens implumibus pullis avis / serpentium adlapsus timet )
96 viles dominantur ericae ] vide etiam Rhod. It.Lips. 86 (steriles passim dominantur ericae )
106 clarum super aethera vecti ] cf. Verg. Aen. 7,65 (liquidum trans aethera vectae )
125 perge, puer ] = Nemes. ecl. 1,81
125 gloria vatis ] = Mart. 10,103,3
130 tempe per florida ] cf. Anth. 941,11 (florida Tempe )
135 multum iactatus in alto ] ~ Verg. Aen. 1,3 (multum ille et terris iactatus et alto )
151 inde voluptas ] = Lucr. 4,1075
157 in sese … volvitur annus ] ~ Verg. georg. 2,402 (in se sua per vestigia v. a. )
158 socio et dignantur amore ] cf. Paul. Nol. carm. 19,374 (patrio d. a. )
160 senex Ascraeus ] cf. Stat. silv. 5,3,26 (Maeonium Ascraeumque senem )
170 thalami … foedere iunxit ] ~ Ov. met. 7,403 (th. quoque f. iungit )
176 funeris horam ] = Prop. 2,27,1
184 mellificis ] cf. Colum. 9,8,7 ; Coripp. Ioh. 6,339
185 duratei … equi ] cf. Lucr. 1,476sq.
188 sine multo sanguine Mavors ] ~ Sil. 13,37 (sine s. M. )
190 nobilitate potens ] = Ov. met. 13,22
191 imponere finem ] = Calp. ecl. 6,93 ; Lucan. 8,785 ; Claud. 5,192
197 revolutis mensibus anni ] = Ven. Fort. carm. 6,9,13
203 certum mihi spondet amorem ] ~ Prop. 2,29,19 (iam certos spondet amores )
204 taedifer ] cf. Ov. epist. 2,42 ; fast. 3,786
206 me fecit prole parentem ] ~ Verg. Aen. 1,75 (pulchra faciat te p. p. )
208 basia figunt ] = Cypr. Gall. exod. 234
213sq. viridi mea tempora lauro / cinxerunt ] ~ Verg. Aen. 5,539 ( cingit viridanti tempora lauro )
220 arte potens ] cf. Ov. ars 3,258 ; Prud. c. Symm. 2,645
221 alter Homerus ] = Hor. epist. 2,1,50 (de Ennio poeta)
223 mihi cognita rebus ] = Claud. Stil cos. 2,293 (nullis m. c. r. )
229 dira relatu ] = Prud. apoth. 1
232 aethere fulgor ] = Verg. Aen. 8,524
234 nomine signant ] = Aetna 532
243 satis est; nihil amplius optem ] ~ Hor. epist. 1,2,46 (quod satis est cui contingit, nihil amplius optet )
244 sufficit unum ] cf. eadem sede Ov. met. 8,833 (non s. uni ) et al.
246 sede quieta ] cf. eadem sede Lucr. 3,18 (sedesque quietae )
247 accommoda vitae ] = Cypr. Gall. exod. 565 ; deut. 55 ; vid. etiam Rhod. Coc.Ion. 1, 218 ; Rhod. Asp. 115
249 haec vitae tibi summa meae ] cf. Hor. carm. 1,4,15 (vitae summa brevis )
260 gente creavit ] cf. Mart. 6,64,1 et al. (gente creatus )
263 salvifici ] cf. Sedul. carm. pasch. 5,7
263 lumine verbi ] = Paul. Nol. carm. 28,258
267 Pauper erat Rhodoman ] ~ Claud. 8,413 (pauper erat Curius )
Springe hoch zu Main